13
Er wordt verwezen naar Het Leven van de Woestijnvaders, waarin verteld wordt
over abt Arsenius. Een stem zei tegen hem dat hij moest vluchten, zwijgen en rus
ten om zalig te worden. Uitdrukkingen als 'goet strijt', 'rustigher herten', 'keerde
weder ter herten' beklemtonen het mystieke karakter van de dialoog.
De vertaler voegde soms informatie toe aan de dialogen die in de Latijnse uitgave
ontbreekt, misschien met de gedachte dat de dialogen in de volkstaal waren be
doeld voor een minder ontwikkeld publiek. Vindplaatsen van bijbelteksten en apo
criefe boeken werden waarschijnlijk om die reden weggelaten, wat door predikers -
ook een doelgroep - als een gemis moet zijn ervaren. Zijn vertaling van de dialoog
over de pelikaan verraadt iets over zijn achtergrond. Hij lijkt aan de tekst nog een
extra accent te hebben willen geven.
Zo vertaalde hij het Latijnse 'contemplare' (contemplatie of vrome overdenking) tot
tweemaal toe met 'schouwen': in de zin "Ende als hij bidden of in god scouwen
woude en in de rijmspreuk "WJe wil wesen ynnich ende god scouwen: hi moet
enich sijn ende die menschen scuwen." In de Latijnse versie is de rijmspreuk veel
korter: "Qui vult deum contemplari solus debet conmorari." De vertaler gebruikte
hier niet alleen het woord 'scouwen', maar ook 'innich', een mystiek geladen term
voor 'vroom' of 'devoot'. Behalve 'wesen ynnich' heeft hij ook 'ende die menschen
scuwen' toegevoegd, waarschijnlijk om 'scuwen' te laten rijmen op 'scouwen'.
Het woord 'schouwen' betekent 'geestelijk zien', wat meer is dan contemplatie.
Aanhangers van de religieuze beweging Moderne Devotie van Geert Grote (1340-
1384) moeten het woord gekend hebben. Moderne devoten legden de nadruk op
een innerlijke beleving van het geloof door de individuele mens. De mens gaat op in
Christus. De Moderne Devotie is beïnvloed door de spiritualiteit van de cisterciënzers
op wie Bernardus van Clairvaux zijn stempel heeft gedrukt.
In Gouda maakte het Collatiehuis of Sint-Paulus Convent achter de Sint-Janskerk
deel uit van de beweging van de Moderne Devotie. Van dit Collatiehuis resteert
alleen de Jeruzalem ka pel. De rest is in 1943 afgebroken. Het huis heeft op de plek
gestaan waar nu het Raoul Wallenbergplantsoen is.14 Gheraert Leeu stond waar
schijnlijk in contact met het Collatiehuis, dat na zijn vertrek uit Gouda lettermate
riaal en houtblokken van hem overnam. Hij drukte verschillende teksten, waarvan
de Collatiebroeders handschriften in hun bezit hadden.15
Anda Schippers schrijft dat het niet bekend is door wie de Middelnederlandse verta
ling gemaakt is, of waar en wanneer de vertaling tot stand is gekomen.15 Zij ver
wijst naar Heinz Echelmeyer voor diens vermoeden dat de vertaler in kringen van
(Goudse) tertiarissen gezocht moet worden.17 Rijns doet hetzelfde in zijn verant
woording bij diens transcriptie van de Twispraec.
14 http://www.paulabels.nl/2016/04/afbraak-paulusklooster/ (10-10-2018)
15 Anda Schippers, 'Dit boeck hoort toe bezitters en lezers van de 'Dialogus creaturarum' en de
'Twispraec der creaturen' in: Koen Goudriaan eds., Een drukker zoekt publiek, Gheraert Leeu te
Gouda 1477-1484. Oudheidkundige Kring 'Die Goude', drie-en-twintigste verzameling bijdragen
1993 (Delft 1993) p. 162-183, aldaar 165; Jan Willem Klein, Vernieuwing verrassing. De vroege
boekdrukkunst in Gouda (Gouda 2015), p. 43-44, 55
15 Anda Schippers, 'Dit boeck hoort toe p. 163
17 Ibidem, p. 165
