18
De tekst van de slotdialoog past in dit beeld van de dood en kan worden gezien als
een les die voorbereidt op het sterven. De auteur laat de Dood zeggen dat je haar
in elke plaats en op elk uur moet verwachten als je wijs bent. De mens moet lijd
zaam ondergaan waaraan niet valt te ontkomen. De stoïcijn Seneca wordt aange
haald: "De verstandige mens wordt niet bedroefd door het verlies van zijn kinderen
of vrienden: Gelaten draagt hij de dood van zijn kind zoals hij zijn eigen dood af
wacht." Ook Plato wordt geciteerd: "Denken aan de dood is de allergrootste wijs
heid."
Bernardus van Clairvaux vraagt zich af waarom je je zou verheffen: "Je bent niet
meer dan stof en as, ontvangen in zonde en geboren in ellende. Het leven brengt
pijn en het sterven angst." De auteur roept uit dat het aardse leven rampzalig is:
"Sterfelijke mens, waarom zie je niet in hoe ellendig het aardse leven is?" Het laat
ste woord is aan kerkvader Augustinus:
De manier waarop de dood in de Twispraec wordt behandeld, maakt deze laatste
dialoog extra bijzonder.
In de Middeleeuwen bestonden er in het Latijn, later ook in de volkstaal, sterfboe
ken of artes moriendi voor priesters. Geestelijken en leken werden met behulp van
deze boeken voorbereid op de dood en het hiernamaals. De stervende werd voorbe
reid op zijn laatste reis. De kunst van het sterven beheerste het hele leven. De dood
was alom aanwezig. Bij epidemieën werden bij gebrek aan voldoende priesters ook
kloosterlingen en leken ingeschakeld om stervenden te bedienen. Aan de wijze Cato
wordt de uitspraak toegeschreven: "Laet ons doch leren sterven, sceiden wi doch
dicke onse siele van onsen lichaam."
Gheraert Leeu drukte in 1492 in Antwerpen het sterfboek Const om wel te leeren
sterven. In het slotdeel staat geschreven:
"Mens, ga naar de graven van de doden, pak de botten en beenderen op
en probeer te onderscheiden van wie ze geweest zijn: wie heer of knecht
was, wie mooi was of lelijk, wie edel of onedel, wijs of eenvoudig van geest
was. Uit deze botten kun je geen kennis halen of onderscheid maken.
Bedenk daarom waar je naartoe gaat en schaam je. Wees bevreesd waar je
bent en waar je heen gaat, opdat je in de hemel mag komen bij God de
Heer, die zonder einde en in eeuwigheid leeft en regeert, voor altijd gepre
zen. Amen."
"Het is bovenal voor elk mens die goed en zeker wil sterven nodig dat hij
van te voren leert sterven, voordat de dood hem overrompelt en bevangt,
opdat hij zalig stervende mag komen in het eeuwig leven, dat God almach
tig ons wil geven."21
21 Zie voor meer informatie over leren sterven door de eeuwen heen:
http://hermanherbers.nl/leren-sterven/
(10-10-2018).
