Wim Veerman
2
De gegraveerde 'goudse glazen'. Een achttiende-
eeuws onvoltooid toeristisch project van de
Goudse koster/kunstenaar J.C. Boëthius en de
Amsterdamse graveur P. Tanjé...
De Goudse monumentale Sint Janskerk is bij kunst- en cultuurliefhebbers vooral be
kend om de daarin aanwezige serie van tachtig zestiende-, zeventiende-, twintigste-
en eenentwintigste-eeuwse gebrandschilderde ramen en de daarvan bewaard ge
bleven originele cartons (werktekeningen). Voor de stad Gouda is dit ongetwijfeld in
omvang de grootste kunstschat.
Al in een heel vroeg stadium van de zeventiende eeuw zijn de toenmalige protes
tantse kerkmeesters van deze kerk zich bewust van het belang van de in de kerk
aanwezige gebrandschilderde ramen, die al sinds de Hervorming van 1572 onder
hun beheer staan. Ondanks het feit dat deze grotendeels in de rooms-katholieke tijd
zijn geplaatst en er dus in de oudste ramen ook rooms-katholieke geestelijken wa
ren afgebeeld, werden ze in Gouda tijdens de Beeldenstorm van 1566 en de her-
vormingsperikelen van 1572 niet geheel of gedeeltelijk vernietigd. Waarschijnlijk
heeft de toen in Gouda heersende Erasmiaanse verdraagzaamheid daar een rol in
gespeeld. Pas in 1622 werden door de op dat moment heersende calvinistische
geest enkele delen met, in de ogen van het toenmalige kerkbestuur, 'affgodische'
voorstellingen verwijderd en sommige teksten aangepast. De kerkmeesters, sinds
1820 kerkvoogden genaamd, hadden al vóór de grote kerkbrand in 1552, waarbij
de toenmalige gebrandschilderde ramen grotendeels verloren gingen en ook de
daaropvolgende nieuwe beglazing, als beleid de cartons van de ramen te bewaren.1
Zo konden onder andere de in de zeventiende eeuw deels verwijderde glas-afbeel-
dingen bij de grote restauratie van de ramen eind negentiende en begin twintigste
eeuw door het toenmalige gebrandschilderdglas-atelier Schouten te Delft weer op
nieuw aangebracht worden.2 Hoe bewust men zich was van het belang der ramen
blijkt ook uit het feit, dat het kerkbestuur in de periode tussen 1674 en 1726 van
alle ramen, met uitzondering van de zestiende-eeuwse apostelramen in het hoge
koor van de kerk, een serie tekeningen op vellen kalfsperkament liet maken door
Goudse kunstenaars.
1 W. Veerman, 'Werktekeningen van de Goudse glazen', in: Holland. Regionaal-historisch tijd
schrift (1972), pp. 170-178. Zs. van Ruyven-Zeman, X. van Eek, H. van Dolder-de Wit, Het
geheim van Gouda. De cartons van de Goudse Glazen. Zutphen 2002. H. van Dolder-de Wit,
'Vijf eeuwen zorg voor en gebruik van de cartons', in: Zs. van Ruyven-Zeman, A.R. de Koo-
men, H.L.H. Hage en J.P. Filedt Kok (red), De cartons van de Sint Janskerk in Gouda. Delft
z.j. [2011], pp. 244-257
2 R.W. Bogtman, C.R. Coebergh-Surie, e.a., Gians der Goudse glazen. Een geschiedenis van
behoud en beheer, z.p. Stichting Fonds Goudse Glazen 1990
