Robert Stein (Universiteit Leiden, Instituut voor Geschiedenis)
18
Geprente regysters
In 1489 of 1490 bestelde het Goudse stadsbestuur 24 gebonden exemplaren van
een register van los- en lijfrenten, de 'Blaffert ende register vanden losrenten ende
lijfrenten die de stede vander Goude jaerlicx sculdich is'; de reeks staat ook wel be
kend als de 'geprente regysters'. Op kosten van de stad werden ze gedrukt door de
plaatselijke collatiebroeders, die vanaf het midden van de jaren tachtig op steen
worp afstand van het stadhuis een actieve en zo te zien succesvolle drukkerij exploi
teerden. Zeven exemplaren van de blaffert zijn overgeleverd in het archief van de
stad Gouda (Streekarchief Hollands-Midden, ASG 1046-1052), tot 1867 bevonden
zich hier nog vijf andere exemplaren. Van de twaalf overige ontbreekt ieder spoor.42
'An invention that changed the world’, zo werd de uitvinding van de boekdrukkunst
gekarakteriseerd.40 Inderdaad, een auteur en zijn drukker waren hiermee in staat
een groot, liefst koopkrachtig publiek te bereiken. Bovendien konden zo geautori
seerde teksten worden gemaakt zonder afhankelijk te zijn van de kunde of onkunde
van een kopiist. De invoering van de boekdrukkunst in de Nederlanden lijkt dan ook
vooral een succesverhaal. Na een ogenschijnlijk trage start - de oudste gedateerde
incunabel (een met losse letters gedrukte tekst) uit de Nederlanden is van 1473 -
werden in de periode tot 1501 meer dan 2200 incunabelen gedrukt.41 Die vormden
een bonte verzameling van bijbels, heiligenlevens, kronieken, missalen en geleerde
traktaten, geschreven in het Latijn, Nederlands, Duits en Engels. Hoewel de meeste
wetenschappelijke aandacht wordt gelegd op literaire, religieuze en geleerde tek
sten, is dat slechts een deel van het corpus. De boekdrukkunst bleek ook heel ge
schikt voor officiële stukken die bestemd waren voor een groot publiek: munt
ordonnanties bepaalden de wisselkoersen, aflaatbrieven regelden de toegang tot de
juiste afdeling van het hiernamaals. In de beginjaren werd nog veel geëxperimen
teerd met vorm en toepassing van de boekdrukkunst, soms met succes, soms ook
met minder succes. Dat laatste was het geval met een unieke titel binnen het cor
pus van incunabelen uit de Nederlanden: de Goudse blaffert.
39 Dit artikel werd ook online gepubliceerd op https://leidenmedievalistsblog.nl/ (geraadpleegd
10 september 2020).
40 Zie: J. Man, The Gutenberg revolution. The story of a genius and an invention that changed
the world (Londen 2002).
41 G. van Thienen, J. Goldfinch, Incunabula printed in the Low Countries. A census (Bibliothe
ca bibliographica Neerlandica 36) (Nieuwkoop 1999), passim; zie ook:https://data.cerl.org/istc
(geraadpleegd 10 september 2020).
42 Voor een overzicht, zie: J.EJ. Geselschap, 'De geprente regysters van der stede renten in
het archief van Gouda', Archives et bibliothèques de Belgique 45 (1974) 623-630.
Van Blaffert naar Flappaert
Over de mislukking van een administratief experiment in Gouda 1490-1500)39
