’Droevige ongelukken door
onvoorsigtig taback rooken
Brandbestrijding in Waddinxveen in de achttiende eeuw
Reilen en ii
zeilen van i|
kerkspuit i|
in 18e eeuw il
Niet zo naarde
wintersport..
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
lekten.
I
REISA^FEN PASSAGEBURO’s
Daar kunt U per vliegtuig, trein, bus of eigen
auto naar toe reizen. Maar als U er bent kunt U
op veel fijne manieren van de gezondheid van
het wintersportland genieten. Zelfs op heerlijke
sledetochten. Bespreek Uw wintersportvakantie
op tijd met ons dan krijgt U volmaakt Uw zin.
door C. NEVEN
hield dit in dat de kerk ten eeuwigen
perasie an de kerkspuit 14 stuivers”,
mode van het ’’Taback Rooken.
En op mooie zomeravonden kringelden
tekenen.
doening aan de wil
(j
'ïr
Gravure van de hervormde kerk van Waddinxveen van Anna C. Brouwer (1801
het brandgevaar. ’’Raamakers, Mole-
WEEKBLAD VOOR WADDINXVEEN WOENSDAG 23 AUGUSTUS 1978
Van alle kanten klonk geroep en ge
schreeuw. Het vuur sloeg over op de
woningen naast van Leeuwen, sprong
verder naar de huizen aan de Dorre-
kade. Hooibergen, huizen, schuren - ze
haar bedroefde staat en innekomen te
kennen en verzoekt 6 roeden turf.”
Dat bleek niet het geval. Er was name
lijk toen geen nieuwe Kerk gesticht,
vormden; het gebouw zou echter ge
taxeerd worden en aan de Rooms
katholieken zou ’’naar het getal der zie-
klok...”
Dan klepperde hij met ”den clap.” Dat
p*"' U r» 11 ZA z* ri ’NT f r-vi o t-ï nn/tarc *7ol
met den clap loopen, dan met toestem
ming van de brandmeesteren.”
Zijn geld kreeg hij van de dominee. Die
k
ZO GEHEEL ONVOEGZAAM
Aan ”de Roomsche Catelijken” zou
zodoende gewillig betaald worden. En
nu ze toch meedeelden in de lusten,
wilden ze misschien zo goed zijn nu ook
mee te delen in de lasten? Van ”het
Brandweer” bijvoorbeeld?
Nou, daar was geen enthousiasme voor
te vinden. Hoewel, sneu voor de Her
vormden was het natuurlijk wèl dat ze
daarmee zaten.
Beide kerken vonden toen een wonder
mooie oplossing. Ze richtten zich geza-
melijk tot de burgerlijke gemeentebe
sturen van Noord- en Zuid-
Waddinxveen en Bloemendaal, zodat
het ’’Hervormd Kerkgenootschap niet
langer belast blijft met het daaraan zoo
geheel onvoegzaam, als volstrekt tot de
plaatselijke Politie hoorende aanschaf
fen en onderhouden van de brandge-
reedschappen, ten dienste van de ge-
nooit meer de schipper A. S. Loree
wilde sturen om asch te laden. ’’Van
wege zijn Brutaliteyten.”
DECLAPWAKER
Wanneer het afgebeulde volkje ’s
dopje op de pijp.”
huizen. Ook dat mocht...
HAARDASCH
Een ander brandgevaarlijk goedje was
j mee omgaan, tot de ’’aschman’
kwam. Aan de ’’Zuitgoudcade” ver
scheen die in de persoon van Dirk Jan-
afgevoerd. Doch meneer Petrus i
Dominicus Johannes van Merstraten de tentoongestelde kwaliteiten
WA DDINXVEEN De archi-
■i; varis van de Centrale Her-
vormde Gemeente van Wad-
:i; dinxveen, de heer C. Neven,
heeft voor het Weekblad voor
Waddinxveen eens op papier ge-
zet op welke wijze de brandbes-
T trijding bij ons in de achttiende
:j: eeuw geregeld was. Het is aan
:i; de vooravond van de viering van
f het 50 jarig bestaan van de Wad-
dinxveense vrijwillige brandweer
f in de eerste week van september
een bijzonder lezenswaardig ar-
f tikel geworden over de strijd te-
7 gen de rode haan in het alge-
meen en het reilen en zeilen van
de hervormde kerkspuit in het
bijzonder.
van dezelfde fabriq) huisbasen (op hun
huurders). Voor zover gezegde huur-
klepten haastig voorbij. Lange ders arme sloebers waren, was er voor
hen één troost: alle boetes waren ten
bate van de armen...
ANTI-ROOK-PALEN
Hoe moest het nu met de vreemdelin-
terlijke telling” het aandeel in de
_„J__ waarde worden uitbetaald.
maar weer op uit en klaagde de schout maakte vier tekeningen voor een Ds. Wiedeman - van huis uit patriot -
en baarhuisje naast de en de kerkmeesters legden zich er al
kerk. Er werden^bestekken gemaakt en gauw bij neer, ’t Was nu eenmaal een
mochten inschrijven. Helaas bleek op schap en al die dingen brachten con-
i -i- sequenties mee. En hoe het met de Re
formatie gegaan was konden ze ook
niet meer vinden. Dus.....
naars, Rietdekkers, Tinnenluyden,
klompmakers, draayers, metzelaars of
scheepmakers mogen geen pijp in de
mond hebben, of er moet een behoor
lijk dopsel van koper of andere compo
sitie op de ketel van de pijp zitten.”
De turfschippers, die al pijpsmokend
door de Gouwe gleden, vielen evenals
de boeren op de mesthoop, onder het
edict. ’’Niemand zal turf laden, lossen,
varen of rijden, ook geen hooy, strooy
of stoppelen, koejen voeren of misten,
krullen of takkebossen versjouwen met
een pijp in de mond.”
De ’’Hooge Brugge” was van hout. En
kon dus verbranden. ’’Niemand (wie hy
I sij) mocht op of aan de brugge tabak
rooken.”
Na zonsondergang was het helemaal
ten strengste verboden om ook zelfs
maar een pijp in de mond te hebben.
Wie toch met vuur over de weg wilde
lopen moest dit in een besloten lan
taarn bewaren. Bij het eerste ochtend-
raard met dopje - dan weer voortgezet
WADDINXVEEN We schrijven 1722. Het huis van Pieter van Leeu
wen lag op de grens van twee ambachten. Op het erf speelden de kinde
ren. Met een kanonnetje. Ze stampten de lading naar binnen en wacht
ten vol spanning op de klap. Er klonk een scherpe knal. Het effect was
buitengewoon. De weggeschoten prop kwam op het rieten dak terecht
en bleef daar smeulend liggen. Met verbaasde angstogen keken de kin
deren naar de knetterende vlammen, die plotseling van het dak omhoog
de zeilen, ladders, haken en wat verder
tot het Brandweer behoord, tegen-
gebied verricht, zodat de Koning zon- woordig voorhanden en het Eigendom
der Hervormde.”
De ambachten zouden er goed aan
doen het materiaal te taxeren en naar
waarde over te nemen van de Her
vormden.
Het was de le van de wintermaand
1809.
centen? Pijnlijke vraag. Er was totaal Lodewijk kon het niet vatten. Gelukkig heele Burgerlijke Gemeente, maar ook
niets in kas.
Koortsachtig zocht men naar een geld
schieter. Cornelis Bakker uit Gouderak
van oïnkel I
Waddinxveen Gouda Den Haag Zeist
Passage 222 Korte Tiendeweg De La Reijweg Tl Slotlaan 231
01828- 2-4 ©070- i ©03404
7522* I© 01820-21922* 469648* I 25824*
dorp bezat het recht om andere helft te
bekeuren! Toezicht werd gehouden
door: ”de schouten, schepenen,
ambagts- en landbewaarders, secreta
rissen en boden, werkbasen (op eigen
brandden allen als fakkels. Waar de knegts zowel als die van andere basen
kinderen ook keken; het vuur was
overal rondom hen. Klompen van grote
mannen 1
rijen gaven brandemmers van hand tot
hand. Met een machteloos gebaar
wierp de laatste man de inhoud sputte
rend in de vlammen. En boven alle ge-
raas klonk het onheilspellende klokge-
klep, waardoor ook zij die tussen de
roepen. Toen de trieste balans werd op- Ook daar was wat op gevonden. ”De
t telde Noord-Waddinxveen palen om het Roken te beletten staan
huizen minder. In Zuid- langs de Gouwe, aan ’t Dorp en langs
woest. ”Te samen 15 huyzen behalve Een gewaarschuwd man telt voor twee, ’t Werd toegestaan,
de bergen en schuuren.” Ze zouden hun bekeuring niet ont-
nnPiF np m pijp loPen- Enige verzachting kon er echter
DOFJE OF DE FMr nOg we[ af ’’Vreemdelingen die toch
Een brand, zoals die van 1722, was het rooken betalen slechts 12 stuy-
grote schrikbeeld van ieder dorp. Geen vers.”Dat bedrag verbeurde ook de in
wonder dat schouten, kerk- en brand- boorling die hen vuur gegeven had en
meesters van Waddinxveen in 1768 sa- niet gewaarschuwd.
men overlegden welke middelen zij Wie zich afvroeg, of hij dan nergens m
konden beramen tegen de nieuwe dit dorp meer een pijpje op kon steken,
mode van het ’’Taback Rooken.” Elk kreeg als antwoord: Thuis mag het al- en diende dat in als rekening,
vonkje kon het begin van een ramp be- tijd.
’’Also het onvoorsigtig gebruik van Ta- rookwolkjes op van de bankjes voor de de oude brandspuit onbruikbaar en ka-
back Rooken meer en meer toeneemt
en daardoor droevige ongelukken te
dugten zijn.”
krieken mocht het rookgenot - uite
raard met dopje - dan weer voortgezet
worden.
BOETE
Elke overtreder kreeg een boete van
maar liefst 42 stuivers. (Een baggeraar
verdiende in die dagen 18 stuivers per
dag). Derhalve een fors bedrag. Wie
meent dat de schout en zijn rakkers
toch niet overal tegelijk konden zijn,
zodat er best nog eens stiekum gerookt
I kon worden met een doploze pijp, ver-
I gist zich deerlijk. De ene helft van het
avonds doodmoe in de bedstee zeeg, zou gaan. Voorzichtigheid was gebo-
dan toog de klapwaker op pad. Speu- den. Dan waren er nog de brandkleden,
rend naar brand. die boven in de kerk hingen. Lood-
De goede man moest minstens twintig zware gevallen. Voor een gulden werd
jaar oud zijn en was bij voorkeur ge- het ’’brandzijl” verhuurd en de koster
huwd met de vroedvrouw. Dan hadden riep nogal eens de timmerman van
ze tenminste samen nog een schamel Duijn te hulp om de ’’brandzeijlen af en
inkomen. Zodoende ging Trijntje uit op te hangen.” Bovendien moest Hen-
bakeren en liep Claas langs modderige, drik de brandkleden ’s zomers regelma-
soms stoffige, maar altijd duistere we- tig luchten. Ging een brandhaak kapot,
gen. dan moest hij er mee naar de smid. Ver-
Gekleed in een baaien rok. Elke vijf klaarde die het geval voor hopeloos,
jaar kreeg hij van de brandmeesters een dan werd na overleg opdracht gegeven
nieuwe. Telkens als een uur voorbij om dan maar in vredesnaam een
was, doorbrak zijn stem de nachtelijke nieuwe te maken. Eenmaal in ’t jaar
stilte. ”de klok heit één, één heit de stuurde de smid zijn rekening in:
”De Heere Schoute en Kerkmeesteren
van de Geriffermeerde kerk sijn debet
mocht hij alleen. ’’Niemand anders zal aen Antony de Jong en kompeny voor
gelevert smitswerk een nieuwe swaare
Brandhaak met 2 veere en aan de stok Zijne Majesteit.” Voor Waddinxveen
geset met 2 klinknagels en 4 bandna- hield dit in dat de kerk ten eeuwigen
hoefde overigens de klapwaker niet uit gels ’t samen 2 gulden 10 stuivers 0 dage eigendom zou blijven van de Her-
zijn eigen beurs te betalen. Na verloop penningen”.
van tijd kreeg de predikant het voorge
schoten klapgeld terug van de kerk-
meesters. -
gen, die onwetend met hun rokertje het Een rijk bestaan had het echtpaar niet, dorp, of er rees een plan voor een pas-
f- 7 -* - j 111 n *11.1.1 1.1 T nan/J /a z-4 ZA y D (Am q Ina r\ ria I r\ n rr
plassen woonden, te hulp werden ge- dorp binnenwandelden.'
gemaakt telde Noord-Waddinxveen palen om_het Roken te beletten staan
drie huizen minder. In Zuid-
Waddinxveen waren twaalf huizen ver- de Noordendsche weg.”
BRANDSPUITHLTSJE
De nieuwe spuit was nog geen jaar in ’t len daartoe behoorende volgens gereg-
dnrn nf t*r rpz*<; pen nlnn vnnr pen rinc- forlilbe 1...
send onderkomen. Jacob de Jong
i voor een
baarhuisje naast de
Als het al te bar werd, trok Trijn er
haar nood. ”De vroedvrouw geeft brandspuit- en baarhuisje naast de en de kerkmeesters legden zich er al
kerk. Er werden bestekken gemaakt en gauw bij neer, ’t Was nu eenmaal een
de zes timmerlieden^van het dorp tijd van vrijheid, gelijkheid en broeder-
11 mei 1778 het mooie plan van kerk
meester de Jong ”wat te duur.” Daarop
stelden de brandmeesters voor, om dan
het wagenschuurtje van Cornelis van
Engelen maar ”te zien over te nemen
voor dat doel voor enkele jaren”.
zou er Cornelis eens over aan
Na enige deliberatie scheen een veilig-
heidsdopje de beste oplossing. Daarom
bepaalden ze: ”In de brandschouwerij tig
van de drie ambachten mag men niet
rooken langs de wegen als met een
Maar ook in de werkplaatsen dreigde zijn naamgenoot Maarten, terwijl Jaco-
Dorp rondsjouwde. Handige lieden.
Oktober 1772 regelden zij meteen de
erfopvolging voor hun nageslacht. Het
was een tijd van bittere armoede, doch
voor Claas en Jan bood het leven zo
doende nog perspectieven.
De ’’aschophalers” brachten hun
vrachtje in de asschuur. Daar lag het, bracht redding. Gaf 800 gulden a 3%.
1
tas - nodig voor de zeepfabrikage - was gewaarschuwd, dat hij met een nieuwe In 1809 werden de Hervormden inge
er altijd belangstelling genoeg. Tot uit spuit naar Waddinxveen kon komen licht over het decreet van de Koning
Brussel toe. voor een demonstratie. ”tot het vereffenen der geschillen,
Per ’’Goudsch kleyschip” werd het spul Op 26 mei 1777 arriveerde Arend Al- nopens het bezit der kerken, ter vol-
menum ”op ’t Dorp.” Ieder was over doening aan de wil en intentie van
1 reuze
werd dringend verzocht, of hij voortaan tevreden en de nieuwe spuit mocht blij
ven. Volgens afspraak betaalden de
brandmeesters contant en meneer A.
Almenum vertrok met 658 gulden en 8
stuivers weer naar Amsterdam.
En de brandmeesters peinsden hoe zo
veel geld ooit door de brandschouwerij
opgebracht moest worden.
DE KOSTER
Hendrik van Maanen, de koster, le
verde ook zijn aandeel in de brandvei
ligheid. Dat bestond niet alleen in het
’’zorgen dat de materialen van de kerk
niet verquist worden, maar behoorlijk
gebruikt,” doch ook in het ’’toezien dat
geen werklui aan ’t werk bij de kerk ta
bak rooken.” Deed iemand dat toch,
dan werd de koster met zes stuivers be
boet. Dus met dat toezicht van Hendrik
zat het wel goed.
Immers - zo redeneerden de kerkmee
sters - wanneer de kerk in brand zou
vliegen was weliswaar de brandspuit
dichtbij, maar nog groter was de kans
dat het spuitje met kerk en al ten onder
In ’t veen ziet men op geen turfje...
DEBRANDSPUYT
In een donkere hoek van de kerk stond
de brandspuit. Oud en der dagen zat.
Af en toe verscheen er een ambacht
sman bij, morrelde er wat aan, schreef Men
dan op een stukje papier: ’’wegens rip- spreken. En daar bleef het bij.
perasie an de kerkspuit 14 stuivers”, KONINKLIJK DECREET
Schouten en brandmeesters konden in Koning Lodewijk was vervuld van een
1771 niet anders constateren, dan dat oprecht verlangen, om als de recht-
vaardigste van alle vorsten bij zijn
pot was. Daarom zouden ze hem maar nieuwe volk in de herinnering te blijven
zo gauw mogelijk verkopen. Behalve voortleven. Niet gehinderd door enige
de bruikbare delen, die ze zouden be- kennis van onze geschiedenis, verwon-
waren voor de nieuwe spuit. derde hij zich over de vele plaatselijke
de haardas. Daar moest ieder voorzich- Tja, die koper kwam niet erg snel opda- toestanden.
--- ’’ooz-krr.or.” gen Toen hij zes jaar later nog steeds Eén van de zaken die zijn aandacht
niet was verschenen, vond men dat de trok, was het eigendomsrecht van de
’’brandspuyt seer defectieus was gewor kerken.
maat, langs de ’’NoordGoudCade” liep den.” Het werd tijd, dat er iets ging ge- Waren die bij de Reformatie wel van de
- ---::i i beuren. ’’Men sal met Arend Almenum, Rooms-katholieken gekocht?
bus van der Toorn met zijn kar op ’t BrandSpuytmaker te Amsterdam spre-
ken over het maken van een nieuwe.”
Arend wilde de Waddinxveners best doch de bestaande Kerk was van dwa-
wat leveren. Maar hoe stond het met de lingen gezuiverd.
voor hem, hadden enige Bataven in
1797 al enig voorbereidend werk op dit
L J --L*
der al te veel wetgevende arbeid aan de
tot er een koper kwam. Vanwege de po- Met spoed werd de brandspuitmaker slag kon.
gewaarschuwd, dat hij met een nieuwe
altijd belangstelling genoeg. Tot uit spuit naar Waddinxveen kon komen
voor een demonstratie.
