Nota Minderheden
onderzocht de
Ds. H. de Cock
Groen van
Prinsterer
KOFFIE
CONCERT
DE BOOG
Koning Willem I
Roomse
geluiden
schoolstrijd
Waddinxvener
dr. A. de Bruin
Rampen
Overstromingen
Wien ’t Christelijk bloed door de a’dren vloeit.
Humanistische
raadsvrouwe
Deposito
'"-'-/f
f''/
4
1
A
boekhandel
veldwijk b.v.
Heroriëntatie
Polarisatie
Persreacties
Grote vreugde
Hoorzittingen
Vrijheid
of onvrijheid?
Financiering
Lager Onderwijs
■i
door dr. André de Bruin
geïnspireerd door hun geestelijke voorvaderen.
WADDINXVEEN - B. en W. hebben de gemeenteraad, die volgende
week woensdagavond voor de laatste maal voor de verkiezingen bijeen
komt, voorgesteld de gemeentelijke Nota Minderheden voor kennisge
ving aan te nemen.
Dr. A. A. DE BRUIN
HET ONTSTAAN
VAN DE
SCHOOLSTRIJD
ƒ45,-
CHRISTUS KONINGRIJK op AARDE,
WADDINXVEEN - Niet ontkend kan worden dat de
schoolstrijd uit de 19de eeuw nog steeds emoties oproept.
Sommigen zijn zelfs van mening dat die strijd nög.niet is afge
lopen; als deelnemers daaraan voelen zij zich niet zelden
I
HET JAAR 1847 ALS DE TIJD DER KOMST
r C -
r
■F
- J
Het ontstaan van de schoolstrijd
VAN
dr. A.A.
de Bruin.
NAAR DB ZUIVERE UITLEGGING VAN DEN BIJBEL EN HARE GETALLEN.
- re
L
o/i/e(cleriny.
me/.
1. 9L
2 pktiuk 3 Ti. 3, 4 en 6.
rap. 11 va. 10.
PASSAGE 53 - TEL. 12620
sterker te worden. Wederzijds be
schimpte men elkaar en klonken be
schuldigingen dat de ander er op uit was
de gehele samenleving naar zijn hand te
zetten. Maar ook geraakten de protes
tanten onderling slaags; zij twistten met
elkaar over de vraag wie de ware her-
De Pauselijke Zendbrief van 1832:
”Uit (de onverschilligheid t.o.v.
het katholicisme) vloeit als een on
reine bron het dwaze en valse be
ginsel dat vrijheid van geweten
voor iedereen moet opgeëist en ge
waarborgd worden. En de weg tot
deze allesverderfelijkste dwaling
wordt bereid door die volslagen en
onbegrensde vrijheid van gedach
ten, welke tot ondergang van Kerk
en staat wijd en zijd ingang vindt,
terwijl sommigen dan nog zo onbe
schaamd zijn om te verkondigen,
dat deze vrijheid enig voordeel
voor de godsdienst oplevert”.
De Ultramontaan (1829): ”De ge
schiedenis is daar om te bewijzen
dat de protestanten die niets dan de
vrijheid van godsdienst en geweten
voorgaven te bewijzen, overal waar
zij meester werden, zelfs met
schending van plegtige beloften en
traktaten, de vrije uitoefening van
de catholijken godsdienst verbo
den”.
Met de komst van de Fransen haalde
menig katholiek en dissidente protes
tant opgelucht adem. Nu zou er een de
finitief eind komen aan de onderdruk
king door de gereformeerden. De eer-
Koning Willem I (1814-1840) werd ge
plaatst voor vele problemen, die hij met
grote energie probeerde op te lossen.
Tevens probeerde hij de verdraagzaam
heid te bevorderen. Godsdienst, meen
de hij, mocht ’’geen rede(n) van twist”
worden. Zijn zoon Willem II (1840-
1849) trad in zijn voetsporen.
Naarmate de jaren voortschreden bleek
de aloude tegenstelling tussen de Her
vormden en Rooms Katholieken in het
Koninkrijk der Nederlanden steeds
boren.
ing. Geeqortos Paua^
WADDINXVEEN - Enkele
rooms-katholieke geluiden:
De Roomsch Katholijke Almanak
(1819): ’’Hervorming sloeg haar
hand vermetel
Aan den gewijden kloosterschat
En kocht voor dezen roof een zetel
Die ze anders nooit gekregen had.”
Jezaias
Miciia
Ezkviiirl
Openbaring
Ephezen
Zalig i> hij A..0 leest, cn zijn zij die hooren de woorden dezer prophetic, ende
die bewaren, het gene in dezelve geschreven is, want de rijd is nabij.
Openbaringen 1 ra. 3.
WADDINXVEEN - De Waddinx-
veense historicus dr. André de
Bruin (54) heeft recent de oorza
ken van de klassieke schoolstrijd
opnieuw onderzocht en is tot de
conclusie gekomen dat die in be
langrijke mate afwijken van de ge
vestigde opvattingen daaromtrent.
Zijn studie, die hem vorig jaar deed
promoveren tot doctor in de lette
ren aan de Rijksuniversiteit van
Leiden, kan zelfs in menig opzicht
beschouwd worden als een ontmy
thologisering van de schoolstrijd,
welke vooral beschreven is door
confessionele auteurs. Door zijn
heldere stijl en andere kijk op per
sonen en gebeurtenissn heeft zijn
boek "Het ontstaan van de school
strijd” reeds in brede kring de aan
dacht getrokken en werd het nog
onlangs geprezen op een bijeen
komst van de Vrije Universiteit van
Amsterdam.
”Als cultuurhistorische studie is
”Het ontstaan van de schoolstrijd”
een verrijking van de historische li
teratuur", zo valt te beluisteren.
De oranjekleurige omslag van het
boek heeft een symbolische bete
kenis. In de schoolstrijd stonden
namelijk (volgens De Bruin) de
vorsten van het Oranjehuis, die een
verdraagzame samenleving wilden
bevorderen, boven en tussen de el
kaar bestrijdende partijen die niets
liever wilden dan de gehele samen
leving naar eigen godsdienstige op
vattingen hervormen.
Wie de geschiedenis van het Oran
jehuis gewend is te plaatsen in de
relatie van God, Nederland en
Oranje zal het lezen van de studie
van André de Bruin als een totaal
nieuwe ervaring beleven.
In de Nederlandse dagbladen werd
”Het ontstaan van de schoolstrijd”
geprezen als een originele benade
ringswijze. Doorspekt met boeien
de anekdoten, gedichten en citaten
laat het boek zich vlot lezen.
De Volkskrant schreef: ”De Bruin
toont aan dat de wortels van de
schoolstrijd voor een belangrijk
deel gelegen zijn in conflicten tus
sen protestanten en katholieken
onderling”.
NRC/Handelsblad schreef onder
meer: ”De schrijver levert een bij-
dage tot een nieuwe en meer volle
dige verklaring van de specifiek ge-
ografisch-religieuze patronen die in
het ontstaan van de verzuiling zo’n
belangrijke rol zouden spelen”.
Het Reformatorisch Dagblad con
cludeerde: ”Het is nuttig van de
studie van De Bruin kennis te ne
men, om die eens te vergelijken
met andere studies over de school
strijd”.
d
Toen in de jaren dertig en veertig Ne
derland in het bijzonder getroffen werd
door rampen en tegenslagen verwacht
ten sommige christenen de spoedige we
derkomst van Christus op aarde. Voor
het Laatste Oordeel aangebroken was
wilden zij nog zoveel mogelijk mensen
bekeren. Zij leverden toen een duide
lijk aandeel in de schoolstrijd ten be
hoeve van andermans en eigen ziele-
heil. In de inleiding van dit pamflet uit
1829, dat 1847 aanwees als het jaar van
de wederkomst, gedroeg de schrijver
zich als een boekhouder.
In 1848 werd de grondwet fundamen
teel gewijzigd. Daarbij werd besloten
de voorstanders van de confessionele
(kerkelijke) scholen hun zin te geven.
Hun werd de vrijheid van onderwijs
toegekend teneinde homogene confes
sionele scholen te stichten en in te rich
ten, mits voldaan werd aan enkele kwa-
liteitskriteria. Elke school die gebruikt
zou worden door christenen èn niet-
christenen diende echter openbaar te
zijn; daarom zouden het openbaar on
derwijs overal in het land moeten blij
ven voortbestaan. Deze principiële stel-
lingname is nimmer gewijzigd! Dat hier
later de hand mee is gelicht is een ander
verhaal.
Ds. Hendrik de Cock (1801-1842) zou
een zeer belangrijke rol spelen in de
strijd tegen de ’’moderne”, in zijn ogen
goddeloze, samenleving. Hij zou ten
strijde trekken tegen de ’’verlichte”
Hervormde Kerk, het openbaar lager
onderwijs en de Rooms-Katholieke
Kerk. Zo fulmineerde hij tegen de ge
matigde leer van de toenmalige Her
vormde Kerk die ’’niet minder verbas
terd en verdorven (zou) zijn als de
Paapsche Kerk waarvan niet de
Heere Jezus maar de Duivel het hoofd
is”.
Aanleiding tot mijn onderzoek naar het
ontstaan van de schoolstrijd was gele
gen in allerlei discussies over samenwer
kingsscholen waaraan ik vaak deelnam.
Aan de realisering van één daarvan, de
samenwerkingsschool voor Havo-Athe-
neum te Waddinxveen, had ik een zeker
aandeel. Het verraste mij onder meer
telkens weer dat ouders, dit in tegen
stelling tot woordvoerders van confes
sionele onderwijsorganisaties, voor 70 a
80 procent voorstanders waren van sa
menwerkingsscholen
Als historicus voelde ik mij steeds meer
uitgedaagd na te gaan of die ouders uit
de 19de eeuw - zoals beweerd werd - wèl
zo’n afwijkend oordeel hadden over de
toenmalige ’’samenwerkingsschool”:
de openbare school die een algemeen-
christelijke grondslag had.
Men bedenke dat de huidige samenwer
kingsschool een bredere levensbe
schouwelijke basis heeft. Deze 19de
eeuwse ’’samenwerkingsschool” da
teert uit 1806. Zij was het antwoord op
de gereformeerde school uit de Repu
bliek der Zeven Verenigde Nederlan
den. produkt van de Tachtigjarige Oor
log.
Guillaume Groen van Prinsterer (1801-
1876) is te beschouwen als één van de
belangrijkste geestelijke vaders van het
anti-revolutionaire denken. Als politi
cus was hij een groot tacticus, die zijn
ware gedachten vóór de liberale grond
wetsherziening van het jaar 1848 ver
sluierde. Publiekelijk pleitend voor
’’vrijheid van onderwijs”, die zowel
door protestantse als katholieke ouders
begeerd zou worden, schreef hij de ko
ning in 1840 vertrouwelijk dat hij met
die te verwerven vrijheid vooral het
rooms katholicisme wilde bestrijden.
Toen de grondwetswijziging een feit
was nam hij geen blad meer voor de
mond. In 1856 zei hij in de Tweede Ka
mer onder meer: ”De strijd tusschen
Protestanten en Katholijken is de vraag
waarop alles neerkomt”. Daaraan
voegde hij nog toe dat het ’’verband tus
schen Staat, Kerk en huisgezin met de
school veel hoger (lag) dan de Grond
wet”.
Volgens hen was de schoolstrijd
een hoogtepunt in het verzet van
’’christelijk Nederland” tegen een
onderdrukkende overheid. Een
strijd van rooms-katholieken en
protestanten samen tegen een Ne
derlandse staat waaraan de rege
ring de diepste verlangens van vele
ouders naar eigen scholen negeer
de! Dat een en ander - zeker in de
eerste helft van de 19de eeuw - wat
anders is verlopen moge blijken uit
dit artikel, dat een zeer beknopte
impressie is van het boek dat ik
over het ontstaan van de school
strijd schreef.
WADDINXVEEN - Komende zondag
middag ook om twaalf uur geeft Dinge-
man Coumou op gitaar en luit een kof
fieconcert in het buurtcentrum De Boog
aan de C. Huygenslaan. De, toegangs
prijs bedraagt f. 3,50 (inclusief één kop
je koffie).
De door Dingeman Coumou te bespe
len instrumenten zijn gemaakt door Ig-
natio Fleta (gitaar) en Jacob van Geest
(luit). Op het programma staan werken
uit diverse Europese landen, eigen com
posities, volksliederen, klassieke be
werkingen van popsongs en Zuidame-
rikaanse muziek.
De Fransen, veelbelovend gekomen,
als bevrijders bejubeld, tenslotte gehaat
en verslagen, waren in allerijl vertrok
ken. Met de grote vreugde kwam het
optimisme. Een Oranjetelg, Willem I
was koning geworden. Een energiek
man met visie. God lof. In 1817, ter ge
legenheid van de driehonderdjarige
herdenking van de Reformatie, werd
een en ander nog eens dunnetjes over
gedaan. Maar alle gejubel ten spijt, niet
alle problemen werden opgelost. Het
economisch leven bleef problematisch.
Bovendien werd het volk onder meer
getroffen door talrijke overstromingen
en ziekten, terwijl het klimaat niet zel
den ongunstig was.
Wat betekende dit alles? Welke bedoe
ling had God hiermee, vroegen vooral
gereformeerden zich af. Het antwoord
werd prompt gegeven: God was ver
toornd omdat de mensen te modem
dachten en handelden. Dat rooms-ka
tholieken en joden als gelijkberechtigd
aan de gereformeerden werden behan
deld moest Zijn toorn wel opwekken.
Nostalgisch werd terug gezien op de Re
publiek der Zeven Verenigde Neder
landen, toen de mensen nog vroom wa
ren en God de schenker van welvaart;
van een Gouden Eeuw.
Sommigen waren zelfs van mening dat
dit slechts kon wijzen op de spoedige
wederkomst van Christus. Werd in arti
kel 37 van de Nederlandse Geloofsbelij
denis er niet op gewezen dat ’’Jesus
Christus Uyt den hemel sal comen, li-
chamelick ende sienlick, gelijck hij op
gevaren is?” Tal van voorspellingen, al
of niet vergezeld van berekeningen,
werden gedaan. Redenen genoeg om
zich met grote ijver te storten op de be
kering van het gehele Nederlandse volk
tot de enig ware religie, de gereformeer
de a la Calvijn.
vormde leer beleed. Ook katholieken
ruzieden onderling.
In 1817, het derde eeuwfeest van de
Hervorming, gedurende de Belgische
Opstand (1830-’39), in de periode 1840-
’42 en in 1853, toen de paus nieuwe bis
dommen in Nederland instelde, liepen
de spanningen tussen protestant en kat
holiek wel erg hoog op. Zo werden in
1853 honderden anti-katholieke gesch
riften gepubliceerd. In het gedicht Bij
bel en Oranje klonk het, op de wijs van
Tollens’ ’’Wiens Neerlands bloed”,
zelfs:
Wien ’t Christelijk bloed door de a’dren
vloeit;
Van Rome’s invloed vrij
Wiens hart hart van heil’gen ijver gloeit;
Verheff den zang met mij;
Hij neem’ wat zorg de tijd hem bie;
Zijn Bijbel in de hand;
en leen, aan Rome’s Hiëarchie;
Geen plaats in Nederland.
De commissie voor welzijnszaken en
voor onderwijszaken kunnen zich met
dit voorstel verenigen, zij het dat de ver
tegenwoordiger van de PCW-fractie, in
de commissie voor welzijnszaken zich
een standpunt over het eventueel instel
len van een meldpunt voor het indienen
van klachten over discriminatie en ras
cisme heeft voorbehouden.
Op 12 november 1985 hebben B. en W.
tijdens een persconferentie de Nota
Minderhedenbeleid Waddinxveen ge
publiceerd. Van deze Nota is een afzon
derlijke samenvatting gemaakt, die ook
in het Arabisch en het Turks is vertaald.
Na de publikatie heeft het stuk geduren
de een periode van drie weken ter visie
gelegen, waarvan op de gebruikelijke
wijze kennis is gegeven.
Zij is ook naar een groot aantal organi
saties gezonden, met het verzoek - in
dien men daartoe aanleiding vond -
schriftelijk commentaar te leveren. Bo
vendien is de vertaalde samenvatting
naar de Turkse en Marokkaanse gezins
hoofden gezonden, die daarbij tevens
werden uitgenodigd voor een hoorzit
ting op 2 december 1985. Deze hoorzit
ting is ook ter openbare kennis ge
bracht.
De oproep tot schriftelijk commentaar
heeft tot vijf reacties geleid; de hoorzit
ting is door 68 belangstellenden be
zocht. Op verzoek van de minderheden
zelfheeft op 18 januari 1986 een tweede
hoorzitting plaatsgevonden, die door 21
belangstellenden werd bezocht. Ook
van deze hoorzitting is openbaar kennis
gegeven.
De schriftelijk reacties en de verslagen
van de beide hoorzittingen zijn bij de
stukken gevoegd. In een ’’Nadere
Standpuntbepaling” zijn B. en W. op de
ontvangen schriftelijke en mondelinge
reacties ingegaan. Tenslotte hebben zij
nog schriftelijk gereageerd op vragen
c.q. opmerkingen die tijdens de behan
deling van de nota in de commissie voor
welzijnszaken en voor onderwijszaken
zijn gemaakt.
De gemeenteraad zal in dezelfde verga
dering ook het programma welzijn min
derheden gemeente Waddinxveen 1986
kunnen vaststellen. Voor dit program-
Dit kaartje geeft een globaal overzicht
van de gebieden waar in de eerste helft
van de 19de eeuw allerlei ziekten en
overstromingen plaatsvonden. Hier en
in de omgeving daarvan ontstonden di
verse religieuze bewegingen. Bekend
zijn geworden de beweging van de Af
gescheidenen en die van de Zwijn-
drechtse Nieuwlichters die ook in Wad
dinxveen neerstreken en daar in een
soort communistische samenleving
Christus’ wederkomst afwachtten. Als
voorstanders van geweldloosheid wei
gerden zij hun kinderen in te schrijven
in de Burgerlijke Stand.
Elke schoolstrijder betoogde keer op
keer te strijden voor vrijheid van gods
dienst en onderwijs en dus ook voor
vrijheid van vereniging en vergadering.
Daarmee zegden zij na wat liberalen als
Thorbecke eerder betoogden. Wel ver
schilden de confessionelen en liberalen
essentieel over de verhouding kerk
staat, de staatsinrichting en de grond
rechten. Kortom, men gebruikte de li
beralen voor zover dit nodig en moge
lijk was.
Groen van Prinsterer, geestelijk vader
van het antirevolutionaire denken, wil
de de te verwerven vrijheden gebruiken
om tegen liberalen en katholieken ten
strijde te kunnen trekken. De rooms
katholieke schoolstrijders op hun beurt
wilden dezelfde rechten gebruiken om
het ketterse protestantisme te kunnen
overwinnen. Allen dachten op den duur
aan de vestiging van een theocratie van
eigen maaksel. Herkerstening van de
ander stond in ieders vaandel!
De Nederlandse koningen kwamen
keer op keer tussen hete vuren te staan;
een gelukkige omstandigheid voor hen
was dat de gereformeerde en rooms-
katholieke heethoofden betrekkelijk
weinig bijval kregen.
Bijzonder interessant en leerzaam is de
geschiedenis van de financiering van het
onderwijs in de 19de eeuw. Openbare
lagere scholen werden toen hoofdzake
lijk gefinancierd door gemeentebestu
ren en deels betaald uit schoolgeld van
ouders. Wie geen schoolgeld kon beta
len kreeg kosteloos onderwijs aangebo
den. De voorstanders van bijzonder la
ger onderwijs wezen echter elke over
heidsfinanciering af! Zij wensten geen
inmenging van de staat.
Toen bleek dat maar weinigen bereid
waren voor godsdienstig onderwijs te
betalen, wijzigden de schoolstrijders
van taktiek. Eerst werd geprobeerd de
onderwijswetgeving zodanig te wijzigen
dat het openbare lagere onderwijs ge
splitst werd in gereformeerde, rooms-
katholieke en joodse scholen. Daarmee
zou het financieringsprobleem zijn af
gewenteld op de gehele samenleving en
zouden de felle schoolstrijders - niet ge
hinderd door geldgebrek - kunnen pro
beren de gehele samenleving naar eigen
inzichten te herkerstenen. Toen dit niet
gelukte werd opnieuw gepoogd uit ei
gen middelen scholen te stichten, maar
dit slaagde in het algemeen nog steeds
nauwelijks.
ma kan de gemeente een rijksbijdrage
van f. 7.900,- tegemoet zien.
Het rijksprogramma welzijn minderhe
den 1986 - een uitvloeisel van de Rijks-
regeling welzijn minderheden - biedt
aan gemeenten de mogelijkheid een
rijksbijdrage aan te vragen in de kosten
van lokale welzij nsactiviteiten voor cul
turele minderheden. Waddinxveen kan
in 1986 aanspraak maken op een bijdra
ge voor activiteiten ten behoeve van
buitenlandse migranten (in casu Turken
en Marokkananen), woonwagenbewo-
ners en vluchtelingen.
De mogelijkheden om een programma
van activiteiten ten behoeve van de
Turkse en Marokkaanse gemeenschap
op te stellen zijn onderzocht. Hiertoe is
met name overleg gevoerd met de Kern
groep Buitenlanders, een werkgroep
van Stichting ”De Bonkelaar”.
De kerngroep heeft een subsidiever
zoek ingediend. Dit verzoek vormde de
basis voor een aantal suggesties voor het
gemeentelijke programma. Deze sug
gesties zijn tijdens een hoorzitting inza
ke de Nota Minderhedenbeleid Wad
dinxveen aan de orde gesteld. Dit heeft
geleid tot een kleine aanpassing van het
concept-programma.
Het programma omvat 6 onderdelen
warbij de nadruk ligt op participatie,
belangenbehartiging, deskundigheids
bevordering en integratie. De totale
kosten ervan bedragen f. 7.900,-, het
bedrag dat de gemeente maximaal kan
ontvangen.
Het opstellen van een programma voor
vluchtelingen is afhankelijk van de ves
tiging van vluchtelingen binnen de ge
meente. Momenteel bevinden zich in
Waddinxveen geen vluchtelingen waar
voor op grond van de Rijksregeling een
bijdrage kan worden aangevraagd. Zo
dra dit wel het geval is zal een aanvul
lend programma worden opgesteld.
Ten aanzien van het onderdeel ’’woon
wagenbewoners” zal worden onder
zocht, welke mogelijkheden er voor de
ze groep kunnen zijn. Dit kan eveneens
tot een aanvullend programma leiden.
Het college is van oordeel dat de in het
programma vermelde activiteiten een
waardevolle bijdrage kunnen leveren
aan de verbetering van de positie van le
den van culturele minderheden in Wad
dinxveen.
i De zeven staatjes die de Republiek
vormden hadden het lager onderwijs
geregeld in schoolordonnanties. Het
i openbaar, dat wil zeggen: staatsonder-
1 wijs, moest gerformeerd zijn. De recht
zinnige protestanten wilden de vrijzin
nig protestanten, rooms-katholieken en
joden (her)kerstenen. Dat dit streven
i tot onderlinge spanningen moest leiden
ligt voor de hand. In katholieke streken
kreeg de gereformeerde onderwijzer
i daardoor geen voet aan de grond.
In de 18e eeuw, toen allerlei opvattin-
gen over ’’Vrijheid, Gelijkheid en
i Broederschap” doordrongen, werd in
toenemende mate kritiek uitgeoefend
op de inrichting van de Nederlandse sa-
menleving en dus ook op de gerefor-
1 meerde openbare lagere school. Toen
de Fransen in 1795 ons land binnen
trokken troffen zij hier dan ook een
1 vruchtbare voedingsbodem voor hun
hervormingsgedachten.
i Het monopolie van de gereformeerde
openbare lagere school werd principieel
afgewezen. Er moest een nieuwe open-
bare lagere school worden opgericht
1 waarheen alle protestante, katholieke
en joodse ouders hun kinderen moesten
i kunnen sturen. De ouders die dat wen-
sten zou de mogelijkheid worden gebo-
den naast onderwijs in de Nederlandse
taal enz. ook speciaal kerkelijk gericht
godsdienstonderwijs te volgen. Boven
dien moest de kwaliteit van het onder
wijs worden verbeterd. Dit alles werd in
onderwijswetgeving geregeld; de on
derwijswet van 1806 zou zelfs een halve
eeuw blijven gelden.
Pas in 1917 zou de financiële gelijkstel
ling van openbaar en bijzonder lager
onderwijs het allerlei stichtingsbesturen
mogelijk maken waar maar mogelijk
godsdienstig georiënteerde lagere scho
len te stichten. Meestal werden dergelij
ke scholen beheerd door of namens
kerkgenootschappen; van specifieke
ouderparticipatie was geen sprake.
De prijs die de schoolstrijders in 1917
moesten betalen voor de rijksfinancie-
ring lijkt, terugblikkend, hoog. Zij
moesten in ruil hiervoor het algemeen
kiesrecht en het nieuwe kiessysteem
(evenredige vertegenwoordiging) aan
vaarden waarvoor liberale en socialis
ten hadden geijverd. Algemeen kies
recht accepteren impliceerde nota bene
accoord gaan met de idee van de volks-
souvereiniteit, een produkt van de
’’goddeloze” Verlichting der 18de
eeuw.
Echter, de stellige verwachting dat door*
overheidsfinanciering en consequente'
verzuiling de greep op de (ontkersten
de) samenleving steeds groter zou kun
nen worden was dermate groot dat deze
prijs graag betaald werd.
Uit plaatig»
'tbegiu der
geloerde mann
verechillen in
A f r r /z
fX f c
late Bazuin van ‘tiaar
2de
f 3de
EZUB CHRISTL'S 01 ÖOOr U(|o
5de
6de
Nota.
over uw volk en
i zonden te verzegelen, endi
n uitgang des woord»
op mkssiam den vor.i -
i wederom gebouwd woi
ME88IAI Ui
>lk de» vonten
n zijn einde xal
zijn cn vaatelfjl
enterken een we.
icn ophouden F.
Jok tot de voleini
H. over den verwoe»!
90 jaar, volgent Ltvmcus 25 v«. 8, of
eiken dag gerekend voor 1 jaar, volgen»
en 0.
(^4 duyenJjaricp (Tbijk.
66 ra. 17 25 ingesloten, en geheel cap. 60, 01 en 62.
49 11 20, cap. 11 v». 11 en 12.
4 1—4.
16 55, cap. 37 r». 21 28, cap. 30 va. 25 28.
igen 21 l—ö, cap. 10 va. 1—8.
10 - 7-0.
5 27, cn geheel jeremia 31 en zachariab 2.
Öè)e> jeoep Q/So^uiiiep. Openb. 8,9,10.
agen proeftijd opgelegd en viel door. ^Mo^E»,^waa 40 da-
1 jijde 1 V». 9, want naar God» gerechtigheid had de
de zoo veel regt verkregen, dat jezus geen oordeel van
durfde uitbrengen. Zeudb. jude 1 v». 0. jexu» waa 40
tijne en triompheerde, voer na 40 dagen tea hemel
in, de gelijkheid der bijbclsche getallen, paaditzell-
honderde malen ia het herhaald in bcteekeniaaea.
lie achrijeera omtrent het gele! i»6o eena aija, Ixk
!n daarvan cent xijn maar do meeaten don Pana
al iet jniat te berekenen, de laalata tolt nijn Herig* mH
Ion tegen dagen ia .oh jaar.
1 77. Straf der Joden.
77 325. der ooaterache Chriatenen.
325 587. Val van ARR1V8.
587 1517. Rijk van maiiomet (Reformatie).
1517 1787. Beataan der Juauiteu.
1787 1847. Zware oorlogen onder napoeeoB en
in ’t Oosten met Turkeije cn Rusland
[abrek hebben wij don korten geeat dor achrijvera uit de i8do en
r >9<lo eeuw niet kunnen aa o voeren het lijn er nog wel alle
men, doch do meeaten atollen cnnuTsa komat peraoonlijk, doch
>a rokeuiog.
GOUDA - Pauline Doctor (36) is de
eerste humanistische raadsvrouwe in
het Goudse Bleulandziekenhuis. Wad-
dinxveense patiënten kunnen nu dus
niet alleen bij de dominee of de pastoor
terecht maar ook bij een humaniste.
Aan het aanstellen van een humanisti
sche raadsman of -vrouw is een lange
periode van beraad en discussie vooraf
gegaan. De humanistische raadsvrouwe
Pauline Doctor bekleedt een part-time
baan. Zij werkt vast op 2 afdelingen,
maar in principe is het mogelijk voor al
le patiënten om speciaal naar haar te
vragen. Zij heeft een wat andere werk
wijze als de dominee of pastor omdat
niet wordt uitgegaan van een bepaald
geloof en zij gaat op andere wijze in of
wat mensen haar te vertellen hebben.
Indien men in het ziekenhuis liggend
met haar wil kennismaken kan dit wor
den aangevraagd biij het verplegend
personeel.
WADDINXVEEN - B. en W. hebben
besloten tot het11 verstrekken van
300.000,- in deposito aan de Neder-
landsche Middenstandsbank NV te
Waddinxveen.
ste Nederlandse volksvergadering
(1796) stelde vast dat alle mensen gelij
ke rechten hadden. Deze hoopvolle
ontwikkeling werd voortgezet in het
Koninkrijk der Nederlanden (1814).
Hoewel ’’Rome” bepaald geen voor
standster was van gewetensvrijheid en
gelijke rechten voor ieder, waren Ne
derlandse katholieken wat blij dat ko
ning Willem I de besluiten van 1796 aan
gaande de rechten van zijn onderdanen
wilde handhaven. Zij konden zich
daardoor geleidelijk kerkelijk ontplooi
en, terwijl ouders niet opnieuw be
vreesd behoefden te zijn dat kun kinde
ren ’’verketterd” werden.
De strategie van de pausen was bepaald
zeer slim. Hun positie in Europa was nl.
niet zo sterk meer als in de 17de eeuw.
In geheel Europa was de invloed van de
Rooms Katholieke Kerk in de loop van
de 18de eeuw zelfs sterk achteruitge
gaan. Wèl hadden katholieke staatsbur
gers allerlei rechten verworven van re
geringen die ’’liberale” opvattingen hul
digden. Dat de R.K. Kerk deze opvat
tingen zelf verafschuwde werd herhaal
delijk kenbaar gemaakt, maar tezelf
dertijd probeerde Rome toch met de
’’liberaal” getinte regeringen in gesprek
te komen teneinde de positie van de kat
holieken in de diverse staten nog meer
te versterken. In het algemeen gelukte
dit uitstekend.
i over uwe heilige atadom do
■gelcuende om de ongerechtigheid
tun te brengen, ende om ‘t ge-
de heiligheid der heiligheden te
•da, a. om te doen wederkeren
>r»t zijn 7 weken en 02 weken
I wordendoch in benaauwd-
litgeroeid worden, maar het tnl niet!
■ten hetwelk komen zal, zal de atad,
I zijn met een uveratromenden vloed,
jk bealoteae verwoeatingen. Zie het
veke E. en in de helft der weke zal'
cn over den grouwelijken vleugel
idlnge toe D., die vaatelijk be»lo-|
•'•-'eateden G.
Ende gij daniex. sluit deze woorden toeende verzegeld dit Boek tot den tijd des eyndes
velen zullen 't naspeuren en de wetenschap zal vermenigvuldigd worden.
12 er. 4. S y
.r-iórxi.i/ '/r. Z7-f
7
Co/ ievjyd en/
25 vg. 8. Een week 7 jaar.
4 5 en 6. Een dag 1 jaar.
12 10.
13 12.
40 daj
gen op Sina7, en
over zijn ligchaam.
duyvcl 1
laaterii
dagen
zoo veel
de toe op
Nota.
Livmcua
Ezechiel
Daniel
1 Corinthe
Adam waa
Sinaï,
ju ngcnaam. 1 jijde 1
.1door de zonde ,rnn
■ing tegen hem lu..uv
i beproeft in de Woest!
bedenking leverei
het getal 7 en 1
Het i* aanmerkelijk dat
dcrling. zoo weinig het begin
voor Niioair de eerale i» mei
reed* n<5. maand»
