J. Haitsma schrijft nieuw
over Christiaan
en werken van
joodse rabbi
1RJW-RADIQ1
De Sperwer
De Stormvliegen
Goede vangst
I
flip
L’’
n
Etampes
Etampes
-
i
L
i
L
3
De gewezen rabbi Salomon Duijtsch (1734-1795).
door Cees Bakker
ZATERDAG 3 SEPTEMBER 1988
”Ik zou graag dat werk beknopt en in
ZONDAG 4 SEPTEMBER 1988
-prog ramma-
Het eerste boek ’’Jehovah verheer
lijkt”, was immers door Duijtsch ge
schreven in het Hoogduits, vertaald
door J. Traast en bewerkt door
Haitsma. Het tweede boek ’’Zijn laat
ste levensjaren” geeft een goed door
wrocht beeld van het roerige leven van
de gewezen joodse rabbi.
Strijd
Automatisch dient zich de vraag aan
wat Haitsma zo boeit in de persoon
Duijtsch. Een vraag die hem vaker
wordt gesteld en als antwoord een half
uur durend gloedvol betoog oplevert,
doorspekt met citaten.
Omzwervingen
Vanaf dat moment waren de funda
menten van zijn bestaan onder hem
oj
weggeslagen. Duijtsch twijfelde aan
alles wat hem daarvoor zo zeker toe
scheen. Hij waarschuwde zijn vrouw
voor de eeuwige rampzaligheid en ook
de buitenwereld merkte wat er aan de
hand was. De Joodse Raad dwong hem
daarom te scheiden van zijn vrouw, die
hem verliet met een dochtertje, en hij
werd in de grote ban (’’Schamoeta”)
gedaan, waardoor hij zo goed als vogel
vrij werd. Een jarenlange zwerftocht
begon.
Het boek van Haitsma geeft een zeer
volledig beeld van al deze gebeurtenis
sen, aangevuld met veel voetnoten en
afschriften van brieven en geschriften.
Haitsma verzuimt evenmin een kantte
kening te zetten bij de vurige Oranje
gezindheid van Duijtsch. Zozeer dat
Duijtsch blind was voor de gebreken
van de stadhouder en zijn familie.
Veel materiaal is boven water gekomen
en via een vriend achterhaalde Haitsma
zelfs een eigenhandig geschreven brief
van Duijtsch. Bij het uittypen van de
kopij verrichtte mevrouw Haitsma be
langrijk werk, evenals de heer A. Kees
maat, gewezen onderwijzer in Bos
koop, die ook een stuk werk deed. Op
de achterzijde van de omslag prijkt een
Utrecht. In februari 1796 werd Duijtsch
- postuum - volledig gerehabiliteerd.
Het achterstallig tractement werd uitge
keerd aan zijn weduwe, die tevens een
weduwengeld ontving.
afbeelding van dr. Haitsma naar een
schilderij dat Henk van ’t Hoff maakte,
zoon van een Boskoops predikant.
Dr. J. Haitsma werd geboren in
Hindelopen. Bezocht na de lagere
school het Willem Lodewijk Gym
nasium in Groningen, studeerde
vervolgens theologie aan de Vrije
Universiteit in Amsterdam en werd
daarna hulpprediker in IJmuiden-
West en Amsterdam-Zuid. Later
stond hij als Gereformeerd predi
kant in Rockanje en Noord-Schar-
woude. Omdat hij zich niet kon ver
enigen met de leerbeslissingen die de
Gereformeerde kerken namen tegen
dr. Geelkerken en prof. Schilder
sloot hij zich aan bij de Hervormde
kerk.
Dominee Haitsma werkte 29 jaar in
Woerden en schreef een boek over
de plaatselijke kerkgeschiedenis. In
1968 promoveerde hij tot doctor in
de theologie aan de Gemeentelijke
Universiteit in Amsterdam op het
proefschrift ”De leer aangaande de
kerk in de reformatorische cate-
chismi uit het Duitse en Nederlandse
taalgebied van 1530-1600.
Lokale omroep via de FM-band 101,1 Mhz.
(in stereo). Staringlaan 2, postbus 330,
2740 AH Waddinxveen, tel. 01828-10379.
Er werd over het algemeen vrij goed ge
vangen, ook door de HSW-leden. Maar
het A-korps moest bij het tellen der
punten toch met een matige 5e plaats
genoegen nemen
WADDINXVEEN - De Hengelsport-
vereniging Waddinxveen HSW deed za
terdag mee aan de jaarlijkse wedstrijd
van de Ring Zevenhuizen.
DAGELIJKS TOT EN MET
ZONDAG 4 SEPTEMBER 1988
V
Pagina 13-
i n
De Sperwer nam ook deel aan een co»
cours vanuit Etampes. Weergestel®
heid: Zeer krachtige z.w. wind. Afstang
438 km. In concours 456 duiven. GeloM
om 07.20 uur. Aankomst eerste dua
11.21 uur. Laatste duif 11.40 uur. Snel
heid eerste duif 1819 mpm.
Uitslagen: N. van Tol 1,71,93: D. Bo®
re 2, 16, 19, 23, 29, 67: H. Metselaar 3,
10,15,24,30,43,52,73,91,94,95, lOg
H. Vink 4, 25,31: N.A.D. HoogerdijJ
5, 6,14, 27, 36, 39,40,44, 50,60,65,7(1
84, 96, 105: W. Breedijk 7, 45, 75: K
Middelkoop 8, 2135, 57, 78, 8198:
Verbeek 9, 58, 86, 100: J. Verbakel 11
12, 17, 20, 33, 34, 37, 41,46, 5159, óf
77, 80, 88, 92, 103, 104, 107: R. v/d M#
de 13, 18, 26, 28, 32, 74, 90, 97, 10*
Mw. E.J. de Wit 22,38,56,89: D. Heef
en 42, 106, 112: A. Hofman 47, 69, 7f
99, 111: C.A. Bode 48, 83, 102,109: N*
Tollenaar 49: J. Toor 53: A.H. Kivift
54, 82, 85: J. Jansen Zn 55,64,68,71
110: E. van Beek 61, 87, 113, 114: lï
Griffioen 62: N. van Vliet 66, 76.
Weekblad voor Waddinxveen - Woensdag 31 augustus 1988
Duijtsch zocht naar een gemeente waar
men hem over de gekruisigde Christus
kon vertellen. Hij legde de hand op een
exemplaar van het nieuwe testament en
op 27 mei 1763 bereikte hij Amster
dam. Men vertrouwde hem daar niet en
Duijtsch zwierf verder, om in 1766 in
Minden de lutherse predikant Mauri
tius te ontmoeten. Deze ving hem op en
onderwees hem dagelijks. Een bezoek
aan de kerk aldaar betekende voor
Duijtsch een nieuwe schok, omdat er in
het gebouw heiligenbeelden stonden.
Bidden tot afbeeldingen druiste totaal
in tegen zijn joodse achtergrond.
Salomon Duijtsch is een begrip. Van
zijn bekende autobiografie ”De won
derlijke leiding Gods omtrent een
blinde leidsman der blinden op wegen
en paden die hij niet kende”, verscheen
in 1977 nog weer een herdruk. De
zoveelste. Dr. Haitsma heeft als geen
ander het werk van deze boeiende fi
guur bestudeerd, hetgeen nu weer resul
teerde in ’’Zijn laatste levensjaren”, een
werk dat zich bijna laat lezen als een
roman. Het is de verdienste van
Haitsma dat het werk en de geschriften
van Duijtsch’ hand veel toegankelijker
worden voor een breed publiek.
00.00-14.30 uur - Radio Veronica Lo
kaal.
14.30 uur - Rechtstreekse uitzending
van de intrede van de nieuwe predikant
van de Gereformeerde Kerk Vrijge
maakt, ds. L.S.K. Hoogendoorn. Deze
dienst wordt gehouden in de Kruiskerk
aan de Passage.
Belijdenis
Duijtsch raakte opnieuw op drift en
kwam uiteindelijk weer in Amsterdam
terecht. Hij kreeg nu steun van ds. Van
Essen die hem catechisatie gaf. In 1767
kreeg Duijtsch van hem het advies zijn
geloofsbelijdenis op schrift te stellen.
Dat werd het boek ’’Jehovah verheer
lijkt”. Duijtsch studeerde daarna voor
predikant aan de universiteit van
Utrecht en werd in 1777 benoemd in
Mijdrecht. Hier begint het tweede boek
van Haitsma ’’Zijn laatste levensja
ren”.
zich genoodzaakt onder te duiken voor
de terugtrekkende troepen van het leger
van de Republiek. Dit nadat de munici-
paliteit (gemeentelijke overheid) van de
Mijdrechtse kerkeraad had geëist
Duijtsch te ontslaan. De kerkeraad
legde dat naast zich neer en Duijtsch
kwam drie weken later weer boven wa
ter. Er werd in de gemeente gestemd
over het aanblijven van Duijtsch en hij
behaalde een verpletterende overwin
ning.
BOSKOOP - ’’Christiaan Salomon Duijtsch, zijn laatste levensjaren” is de titel van
het laatste boek van de Boskoopse emeritus predikant dr. J. Haitsma. Twee jaar
eerder verscheen al een boek van Haitsma over de gewezen joodse rabbi, die na een
diepe innerlijke strijd gereformeerd predikant was in Mijdrecht van 1777 tot 1795.
Met twee boeken over deze persoon is het duidelijk dat Haitsma gegrepen is door
leven en werk van Duijtsch. Die indruk wordt slechts versterkt in een gesprek met
Haitsma, waarin deze met begeestering spreekt over Duijtsch. Haitsma hoopt, als
hem de tijd daarvoor gegeven wordt, nog een bewerking te maken van het levens
werk van Duijtsch, een immens werk in drie delen, waarvan in Nederland nog slechts
één compleet exemplaar bestaat.
Schok
Salomon Duijtsch werd in 1734 gebo
ren in het plaatsje Temiswar in Honga
rije. Nu heet het plaatsje Temisoara en
ligt in Roemenië. Hij verloor z’n vader
op vierjarige leeftijd en deed belijdenis
van zijn joodse geloof ’’volgens de in
stelling der rabbijnen”. Duijtsch ont
wikkelde zich als een studiehoofd, ging
naar Praag en studeerde daar af op
20-jarige leeftijd. Hij werd rabbijn in
Neuchatel, het tegenwoordige Neustad-
tel in Tsjechoslowakije.
Scherp oog
Haitsma schrijft: ’’Maar hij zag de ge
breken van Willem de vijfde over het
hoofd. Er is zelfs geen zweem van kri
tiek op hem te bespeuren. Dat zal sa
menhangen met het feit, dat hij de te
korten en fouten van zijn tijd niet
voldoende zag. Hij had wel een scherp
oog voor de geest van ongeloof en revo
lutie. Er zal ook zeker een element van
waarheid zijn in zijn opmerking dat er
zo’n haat was tegen de prins, omdat hij
zulk een positief voorstander was van
de zuivere gereformeerde godsdienst.
Gerehabiliteerd
Danig verzwakt werd Duijtsch korte
tijd later ziek, hij kon niet meer preken.
De kerkeraad liet hem al zijn rechten
behouden maar de gemeentelijke over
heid weigerde hem te betalen. In
november van dat jaar stierf Duijtsch,
een weduwe achterlatend. Hij was in
Amsterdam getrouwd.
De kerkeraad liet de zaak niet rusten en
ging in beroep bij de Staten van
vreemd wanneer wordt bedacht dat het
huis van Oranje altijd pal heeft gestaan
voor godsdienstvrijheid en gewetens
vrijheid. Dat was elders wel anders en
de joden beschouwden dit - terecht - als
een zeer hoog goed.
Na zijn emeritaat verhuisde
Haitsma naar Boskoop, waar hij
zich bezig hield met bejaarden werk.
Ook beschreef hij de Boskoopse
kerkgeschiedenis in het boek ’’En
kele hoofdstukken uit de geschiede
nis van de Nederlands Hervormde
(Gereformeerde) kerk van Bos
koop. Over Duijtsch verschenen
van zijn hand de biografie ”De
wonderlijke leiding Gods” en ’’Je
hovah verheerlijkt”.
Het boek ’’Christiaan Salomon
Duijtsch, zijn laatste levensjaren”
wordt uitgegeven door De Groot
Goudriaan in Kampen. Het boek kost
22,50 gulden.
Haitsma: ’’Toen ik in 1941 klaar was
als kandidaat was er in de Gerefor
meerde kerk een overvloed van werk en
werkkrachten. Inderdaad; het zou niet
moeten kloppen. Er waren kandidaten
die tien jaar lang op een beroep wacht
ten. Ikzelf heb ook een tijdje moeten
wachten, toen op een dag ds. Kapteyn
bij me kwam binnendraven met de
vraag of ik hem een tijdje wilde helpen.
Ds. Kapteyn was zendeling onder de
joden en er waren toentertijd veel joden
die het christendom zochten. Hij had
het heel druk en vroeg mij of ik mij
wilde ontfermen over een oude jood
van 67 jaar die driemaal in de week
catechisatie wilde. Ik had dat nog nooit
gedaan en kreeg het advies rustig het
boek Jesaja door te nemen. Ds. Kap
teyn zei me ook: ”Als je wilt weten
welke strijd een jood heeft als hij chris
ten wil worden moet je het boek ”De
wonderlijke leiding Gods...” van
Duijtsch lezen.”
hedendaags Nederlands bewerken.
Want ik weet zeker dat juist dan de
bedoelingen van de schrijver er voor de
moderne mens beter uitkomen”, is de
vurige wens van Haitsma. ”Ik hoop dit
nog te mogen laten publiceren want ik
sta er geestelijk geheel achter.”
”De koninklijke prinses, de gemalin
van Nederlands erfstadhouder, wordt
op ’s Heeren wegen door gewapende
corporisten (patriottische ’’militairen”)
aangehouden. Ze werd in een boeren
huis gebracht, schildwachten werden er
voor en er achter geplaatst, die niemand
naar buiten lieten gaan; terwijl de offi
cier het vertrek, waar Hare Koninklijke
Hoogheid zich bevond, niet verliet.”
Het kon niet uitblijven dat het uit
draaide op een openlijk conflict tussen
Duijtsch en de patriotten. Duijtsch zag
Met zijn tweede boek is Duijtsch nog
geen afgesloten hoofdstuk voor
Haitsma. De gewezen rabbijn Duijtsch
schreef in drie delen een zeer omvang
rijk levenswerk. Hij heeft daar in totaal
dertig jaar over gedaan. Het werk is
zeer zeldzaam. De universiteitsbiblio
theek van Amsterdam heeft als enige in
Nederland alle delen compleet. Dit le
venswerk van Duijtsch is qua omvang
en taalgebruik nauwelijks toegankelijk
voor de gemiddelde lezer.
00.00-24.00 uur - Radio Veronica To
taal. Een 12 dagen lang speciaal Firato-
programma van 24 uur in samenwerking
met RTW-radio, bestaande uit muziek,
WADDINXVEEN - De Waddinxveer
se postduivenvereniging De Sperwe
heeft deelgenomen aan een concout
vanuit Duffel. Weergesteldheid: zee
krachtige z.w. wind. Afstand 106 km. Ir
concours 623 duiven. Gelost om 08.0
uur. Aankomst eerste duif 08.59 uufl
Laatste duif 09.05 uur. Snelheid eerste
duif 1773 mpm.
Uitslagen: N. van Tol 1, 9, 17, 66, 108,
129: J. Verbakel 2,4, 5,6,10,14,19,2$
31, 35, 38, 40, 51, 56, 67, 73, 80, 93, 95:
107,110,111,118,120,124: J. Jansen
Zn 3, 32, 55, 138: C J 7, 44, 83, 13$
151: C.A. Bode 8, 30, 72, 101, 143: Eg
Boere 11, 28, 37, 78, 88, 99, 116, 1171,
145, 148: N. van Vliet 12: F. Middel)
koop 13, 48, 62, 71122, 140: H. Mets$
laar 15, 24, 54, 60, 85, 86, 90, 115, 12®
154: M. Tollenaar 16,. 36, 68, 97, 10>
146, 153: R. v/d Made 18, 64, 91, 11$
121, 130,147,149,150: W. Breedijk 2(£
25, 87, 156: D. Heeren 21, 47, 49, 75»
79, 100, 132: J. Toor 22, 34, 46, 50, 52,
59, 74, 76, 77, 81, 84, 89, 92, 102, 10<£
136, 144: P. Bonefaas 23, 53, 65, 96;
Mw. E.J. de Wit 27, 45, 57, 94: C.G/
Hofman 29, 69, 82,114: E. van Beek 3$
43,128,152, D. Degenhardt 39: Mw. O.
Twigt 41, 109, 119, 125: F. Rip 42, Ta
Twigt Zn. 58, 155: N.A.D. HoogeS
dijk 61, 104: M. Verbeek 63: D. Griffr-
oen 70, 123, 133: A.H. Kivits: 98, Ijl
134, 141: H. Vink 105: W. Hofman 11S
A. Hofman 135,137,139,142.
Het boek geeft een helder beeld van de
gebeurtenissen in die roerige jaren. Als
alle andere joden ontpopte Duijtsch
zich als een vurige Oranjeklant. Niet zo
Patriotten
De predikant Duijtsch kwam dan ook
in conflict met de partiotten. Vooral
nadat prinses Wilhelmina, de echtge
note van Willem V, bij Goejanverwelle-
sluis werd aangehouden. Dankzij de
navorsingen van Haitsma lezen we in
het boek een deel van de preek die hij
hieraan wijdde en waarin Duijtsch
spreekt van ”Een ontzettende gebeurte
nis”.
Maar de oorzaken waardoor die haat
zo kon toenemen, zijn hen blijkbaar
ontgaan. In elk geval heeft hij ze niet
voldoende onderkend. We denken bij
voorbeeld aan het feit, dat de prins niet
scherp optrad tegenover de partijpoli
tiek der regenten en dat hij de toenma
lige foutieve structuren van het poli
tieke en maatschappeijke leven liet
voortbestaan. Zijn godsvrucht zal zeker
uitgestraald hebben in ’’ruime en
christelijke liefdegaven”, maar niet of
weinig in het scheppen van sociale ge
rechtigheid. Hij heeft eerder gestreefd
naar incidentele hulp dan naar structu
rele verandering..”
Dag en nacht studeerde Duijtsch in de
omvangrijke Talmoed, in de verwach
ting met dit verdienstelijk werk de zalig
heid te zullen verdienen. De eerste
schok kwam toen Duijtsch na een hu
welijk van zes jaar zijn vrouw verloor.
Op advies van zijn schoonouders her
trouwde hij met een jongere zuster van
zijn eerdere vrouw. In novenber 1761
volgde een tweede schok toen de stude
rende Duijtsch plotseling een stem
hoorde die zei: ”Ga uit de duisternis”.
Dat gebeurde drie nachten achter el
kaar. Een half jaar later liet de stem zich
opnieuw horen: ”A1 uw goede werken
kunnen u niets helpen... Gij moet ko
men tot de gekruisigde Christus.
Duijtsch was totaal ontredderd. Niet
alleen door de boodschap maar hij wist
niet wie Christus was. Als rechtgeaarde
jood las hij wel de Talmoed maar niet
het oude testament. Het nieuwe testa
ment kende hij niet eens.
Ook werd er deelgenomen aan een wed
vlucht voor jonge duiven vanaf Etap
pes 434 km, gelost om 07.20 uur. te
Duif 11.15.23 uur, A. Heeren met een
snelheid van 1835.270 mpm. Uitslagei:
A. Heeren 1-75-94: D. Kranenburg «-
14-27-146: A. Clazing 3-17-21-26-48-5»-
126-127-132-133-134-141-143-144-148#
173: Gebr. Smaal 4-16-36-39-45-90-1(5-
118-119-138: J. Heykoop 5-15-38-44-71-
80-113-137-142-166: C. v.d. Graaf 6->-
II- 18-35-43-47-53-55-63-78-153-163- f
167: N. Koppenaal 7-30-73-82: T. en A.
Looyen 8-31-52-170: Comb. CBJ 10-51-
62-180: C. Zweere 12-41-49-67-83: A.
Brands 13-42-70-77-84-122-160: G. Jon
genden 19-86-92-107-161: J. Hoevela
ken 20-97: L. v. Erk 22-87-88-91-1$-
102-103-104-139-152-154: J. Stofbetg
23-25-66-79-93-130-168: B. Koole 24-
28-54-57-59-121-123-124-125-128-129-,
135-147-149-150-151-156-158-159-165)
KI. Koppenaal 29-32-65-172-175:
Comb, de Graaf v. Rijs 337-89-9&-
169-176: J. v.d. Berg 34-68-108-110-
III- 171HStreef 40: Jde Oude 46-56-
58-95-98-136-179: M. Strijdhorst 60:
de Jong 61-162: H. Breedijk 64: M. vaè
Rijk 69-105-117: R. de Ruyter 72: Q.
Nobel 74-106-120-178: M. Heemsbeii-
gen 76: M. Jongenden 81-181: D. deh
Hertog 85-131-140: S. Duurma 99-112J-
164-174-182: L. Stolk 109-114-115: Jolt
Breedijk 116-157: C. Bos 145-155: Ni
Breedijk 177.
00.00-01.00 uur - Dag week, hallo week
end. Presentatie: Peter Teunisse.
01.00-12.30 uur - Radio Veronica Lo
kaal.
12.30- 13.00 uur - Non-stop-muziek.
13.00-14.00 uur - RTW’s Country Mix.
Country en westernprogramma. Pre
sentatie: Ted Valk.
14.00-15.00 uur - Popexpress. Presenta
tie: Ron Menke. U kunt weer kiezen
voor een plaat van de LP van de maand
en meedoen aan het stoplichtenspel.
15.00-16.00 uur - Van toen naar nu. Ou
derenprogramma. Presentatie: Henk
van Willigenburg.
16.00-17.00 uur - Rondom de hefbrug.
Informatief programma. Presentatie:
Gerda Cortvriend.
17.00-17.30 uur - Sport uit onze omge
ving. Sportprogramma.
17.30- 24.00 uur - Radio Veronica Lo
kaal.
Dr. J. Haitsma, gegrepen door het
werk van Christiaan Salomon
Duijtsch.
Levenswerk
Dr. Haitsma heeft over gebrek aan ge
luk niet te klagen bij het totstandbren-
gen van ’’Zijn laatste levensjaren”.
ven. De duiven werden om 08.00 u®
gelost met een z.w. wind. Aankomst |e
duif 08.59.27, C. v.d. Graaf. Snelheffi
1789.116 mpm. Uitslagen: C. v.d. Graaf
1-3-12-13-14-15-25-29-31-39-47-50-52-^
54-55-57-69-87-95-112-131-148: A. Clj-
j 2-11-18-20-22-30-32-45-51-56-6|-
103-115-117-126-146-149: Gebr. SmJl
4-8-41-48-65-66-79-104-144: M. v.j.
Wiel 5-113: H. Brands 6-21-35-53-6B-
70-91-135-158: M. v. Rijk 7-26-27-38-
42-43-98-107:D. den Hertog 9-19-4I-
124-133-141: J. Hoevelaken 10-34-91
Comb, de Graaf v. Rijs 16-23-36-m-
105-119-128-130-134-138: M. Strijl-
horst 17-61-152: N. Koppenaal 24-3|-
44-106-109-145-153: L. v. Erk 28-62-'»-
88-111-154: J. Heykoop 33-59-63-71-M-
94-114-118-137: J. Stofberg 40-83-1(5-
108-116-132: E. Strijdhorst 49: D. Ke
nenburg 58-75: H. Breedijk 64-86: fi.
Zweere 72-78-96-97-123-139-151-156:
S. Duursma 73-102-129-143-147-157J.
de Oude 74-89-125: G. Jongenden K>:
G. Brands 80-90-122: A. Heeren 84: R.
de Ruyter 85-120: Comb. CBJ 92: KL
Koppenaal 99: T. en A. Looyen lOi-
110-127: B. Koole 121-136: E.P. V<|-
schoor 140: M. Jongenden 142-155:
Stolk 150.
ZEVENHUIZEN - De Zevenhuizens
nieuws en actualiteiten, ’s Avonds elk postduivenvereniging De Stormvliegei
uur RTW-nieuws in samenwerking met hield een wedvlucht uit Duffel (IC
het Weekblad voor Waddinxveen en de km)In concours 631 oude en jonge du
Kabelkrant Waddinxveen om 19.00,
20.00, 21.00 en 22.00 uur. Radio Ver
onica Totaal wordt door de RTW wel
onderbroken voor de reguliere weke
lijkse uitzendingen en sociale program
ma’s. Elke avond tussen acht en tien uur
is er ruimte voor een programma van de z>në
lokale omroep. Dinsdagavond 30 au
gustus zullen de RTW-medewerkers
Peter Teunisse en Paul Aalbers deze
twee uur voor hun rekening nemen.
i;
t wil I
