Jan Moerenhout, een bevlogen duizendpoot
reparatie.
F
Schade aan uw auto
vereist deskundige
Ir-
I.
14
74
II
I
i
door Kate Goudriaan
r
i
1 SS
I
fc
J
Èfocwa
gj|
gi
Hij heeft net de vierdaagse gelopen, als we hem te spreken
krijgen. In Boskoop is hij bekend geworden als interimvoorzitter
van ’De Zonnebloem’ en in luchtvaartkringen kreeg hij naam als
vlieginstructeur en -examinator. Hij was tot aan zijn pensione
ring Hoofd toezicht vliegend personeel met als belangrijk onder
deel de niveaubewaking van de opleidingen in Nederland. Dit
werk deed hij onder de vlag van de Rijks Luchtvaart Dienst. We
hebben het over Jan Moerenhout (57) uit Boskoop.
Op dit moment maakt hij deel uit van het team van Geosens op
de Rotterdamse luchthaven Zestienhoven. Geosens is een parti
culier bedrijf dat metingen verricht met behulp van vliegtuigen.
Moerenhout heeft bij de start van dit bedrijf de coördinatie van
het vliegen op zich genomen en vliegt momenteel zelf bijna
dagelijks met het vliegende laboratorium.
Jan Moerenhout studeerde aan de Sociale Academie van Sittard
in de vakken personeelsbeleid en bedrijfsmaatschappelijk werk.
Vele jaren was hij werkzaam in het binnen- en buitenlandse
personeelswerk. Op Curasao diende hij bij de Marine en heeft
daar kennis gemaakt met het vliegen. Hoewel hij aan het vliegen
zijn hart verpandde, bleef zijn grote passie de mens achter (in) de
machine. Vliegers en ander boordpersoneel staan bloot aan
onregelmatige werktijden en daarnaast moet men ook tijdsver
schillen overbruggen. Het bio-ritme van de mens is daar niet op
gebouwd en daardoor kunnen er slaapstoornissen optreden. Jan
Moerenhout geeft cursussen in Autogene techniek, die het moge
lijk maakt je lichaam en geest totaal te ontspannen en zo binnen
korte tijd in slaap te vallen.
Jan Moerenhout is een duizendpoot en lijkt onstuitbaar. In zijn
schaarse vrije tijd wil hij nog wel eens achter het orgel of de piano
kruipen. En als hij de kans krijgt speelt hij carillon.
I
fi
GLASBEEK
Autoschade reparatiebedrijf
Noordkade 24
FOCWA, kenmerk voor vakwerk
I
f
i
I
Pagina 9
■d
'4
‘si
Het vliegtuig
r i
ITTTTtt
’Wij doen geen beleidsuitspraken, de
opdrachtgever bepaalt zelf wat hij met
de resultaten doet. Onze getallen zijn
wel heel belangrijk bij het te voeren
beleid van overheid of gemeenten.’
in Europa dat met vliegtuigen metingen
verricht. ’Ons meeste werk, 70 procent,
vindt plaats in West-Duitsland. We
Moerenhout geeft de cursussen in Bos
koop en vanaf oktober kan men bij
hem terecht. Voorafgaande aan de cur
sus heeft iedere aspirant-deelnemer een
gesprek met de cursusarts.
aanwezigheid van een arts. Zijn cursis
ten komen niet alleen uit de luchtvaart
wereld maar steeds meer mensen met
slaapstoornissen, stress, hoge bloed
druk, spanningshoofdpijnen, hyper
ventilatie etcetera worden door artsen
naar Moerenhout doorverwezen. ’Er
zijn mensen bij me geweest die een grote
dosis slaappillen nodig hadden en bin
nen 7 weken konden ze zonder medicij
nen in slaap komen’, vertelt hij.
Meetpalen
De meeste werkzaamheden verricht
Geosens voor de Duitsers, Nederland
heeft een meetnet op de grond. Jan
Moerenhout legt uit: ’Het Ministerie
van Volksgezondheid gaat meestal af
op de gegevens die deze meetpalen
doorgeven. Onze ervaring is dat deze
gegevens heel andere waarden hebben
dan de onze. De vaste opstelling van
deze palen maakt dat er een beperkt
gebied wordt bestreken. Zo is er ook
een heel stu* vervuiling uit Engeland
afkomstig. Wij meten dit boven de
Noordzee al, maar de meetpalen regi
streren dit pas als het al boven de kust is
aangekomen.’
Heeft Geosens een taak voor smog-
alarm?
Moerenhout: ’Nee, dat is heel gek. Men
gaat voornamelijk af op de metingen
vanaf de grond. We hebben wel ge
vlogen met die smogsituatie, maar meer
voor onderzoek. Wij kunnen voorspel
len dat een situatie er aan komt en leve
ren daarbij juistere gegevens dan men
kan krijgen van de meetpalen hier ter
plekke. Wij worden niet door de minis
ter de lucht ingestuurd met de bood
schap: kijken jullie nu nog eens hoe erg
het is, dan weet ik of het autoverkeer
stilgelegd moet worden. Bovendien zal
dit pas in het uiterste geval gebeuren
want het betekent een ontwrichting van
de hele maatschappij.’
’We kunnen wel onderzoeken hoeveel
het verkeer bij draagt aan de vervuiling
en aan de hand daarvan kunnen we
Oost-Duitsland en Tjechoslowakije.
Ons werk richt zich dan op grensover
schrijdende luchtverontreiniging en het
meten tijdens smog-perioden, wat veel
voorkomt bij oostenwind. De concen
traties die we daar meten zijn zo hoog,
dat ze de alarmfase hier allang te boven
I joen gulden. Inmiddels is Jan Moeren-
l hout ook aangekomen en tot slot ma-
i; ken we een vliegtochtje boven het ge-
j bied Rotterdam Alexanderpolder tot en
s met boven Boskoop.
"l De turbulentie boven de stad is hevig.
I Moerenhout legt uit dat dit komt door
l de wind die langs de huizenflats om-
l hoog wordt gestuwd. Eenmaal boven
i de polders wordt het rustiger. We zien
hier ook duidelijk minder smogvor-
ming dan boven de stad en het havenge-
l bied. Boven Gouda hangt een donkere
'f. smogwolk maar eenmaal boven de Bos-
l koopse kwekerijen is het zicht tamelijk
helder. Van uit de lucht is de bijzondere
structuur van het kwekersdorp goed
zichtbaar. Tussen weide-gebieden ligt
Boskoop er bij als een kilometers grote
l tuin van bomen en bloeiende heesters.
Zomaar overstappen van het ene type
toestel op het andere kan dus niet.
Om over de gehele wereld een gelijkge-
Opperylaktevervuiling
’Wij werken ook mee aan onderzoeken
naar oppervlakte-vervuiling’, vertelt
Moerenhout. ’Tijdens onze vluchten
boven de Noordzee kunnen we lozingen
constateren. Voor Rijkswaterstaat ma
ken we regelmatig vluchten boven de
Nederlandse rivieren en het Rotterdam
se havengebied. Met behulp van een
thermische camera worden illegale lo
zingen opgespoord. Een thermische ca
mera werkt op warmtestraling. Chemi
sche stoffen hebben een andere tempe
ratuur dan water, zodat op de foto een
verkleuring is te zien.
Vanuit het vliegtuig roept men direct
een mannet ie op die ter plaatse water-
Zelfs de kleinste botsing kan vitale
delen van uw auto beschadigen, wij
kunnen deze opsporen en repareren
Met een veilige auto neemt u daarna
weer aan hel verkeer deel
FOCWA kenmerk voor vakwerk
2741 EV Waddinxveen
Tel. 01828-12588
Autogene training
In de burgerluchtvaart komt het steeds
vaker voor dat vliegtuigen ’s nachts ver
trekken. Dit houdt dan wel in dat
vliegers en boordpersoneel zich midden
in de nacht moeten melden. Bij inter
continentale vluchten komt daar ook
het tijdsverschil nog eens bij, hetgeen
leidt tot slaapstoornissen bij het lucht-
vaartpersoneel. Jan Moerenhout is in
dit probleem zeer geïnteresseerd en is
gaan zoeken naar een oplossing. Hij
vond dit uiteindelijk in een Autogene
training.
In 1981 introduceerde captain Frank
Hawkins de Autogene Trating (AT) in
de Nederlandse luchtvaartwereld. Hij
gaf in de jaren ’81 en ’82 een groot
aantal cursussen in ontspanningstech-
Katalysatoren niek waardoor men beter bestand werd
Geosens is het enige particuliere bedrijf tegen onregelmatigheden in het bio-rit-
me. Na het vertrek van Hawkins naar
Engeland viel hier een leegte. Na zijn
pensionering vond Jan Moerenhout
vliegen het meest aan de oostgrens met hierin zijn nieuwe taak. Hij ging eerst in
Engeland in training en geeft nu zelf
cursussen.
De autogene techniek is rond 1920 ont
wikkeld door de Duitse zenuwarts J.H.
Schultz en is gebaseerd op het passief
concentreren. Dat is zich op iets con
centreren zonder daar een actief doel
mee te hebben. Hierdoor vinden er
evenwicht herstellende processen plaats
in het zenuwstelsel, terwijl er in betrek
kelijk korte tijd een diepe mate van ont
spanning optreedt met een langdurig
effect. De resultaten zijn objectief meet
baar door middel van een ECG en
bloeddrukmeting.
Woensdag 9 augustus 1989
Wij verrichten metingen vanaf de grens
met de DDR, Tjechoslowakije tot aan
Groot Brittannië. Luchtvervuiling
stoort zich niet aan grenzen en is daar
om een internationale aangelegenheid.
Wij werken veel voor het Umweltsambt
in West-Duitsland in opdracht van de
Duitse regering. Lange tijd heeft de
Duitse overheid het verwijt gekregen,
onzorgvuldig om te springen met het
milieu. Men is toen gaan kijken waar de
verontreiniging vandaan komt.
Uit onderzoek bleek het meeste uit
Oost-Duitsland en Polen te komen,
voor een groot deel afkomstig van de
met bruinkool gestookte electriciteits-
centrales. Op dit moment draagt West-
Duitsland ook bij in de kosten van ont-
zwavelings-installaties in Oost Duits
land.’
een teleurstelling uitloopt. Men valt op
verschillende onderdelen door de
mand, maar het vliegen met slecht weer
is het moeilijkste punt. In Nederland
ligt de nadruk bij het vliegen onder alle
weersomstandigheden
<1
Vliegende speurhond
waakt over het milieu
luchtverontreiniging. Op enige afstand
van de brongebieden vermengen de
stoffen zich in het onderste deel van de
atmosfeer. Door op meer dan één re
presentatieve hoogte te meten, kan de
gemiddelde concentratie luchtveront
reiniging in de menglaag worden vast-
gesteld. Op basis van de gemeten con
centraties, tesamen met meteorologi
sche gegevens, met name de windsnel
heid, wordt de hoeveelheid
grensoverschrijdende luchtverontreini-
ging berekend. In principe kan Geosens
alle verontreinigingen meten waaronder
zuren, stof, zware metalen, zwaveldio-
xyde e.d. en een aantal koolwaterstof
fen.
Vanuit het vliegtuig kan men direct de
Nederlandse overheid informeren over
eventuele vervuilingen. Deze informatie
wordt dan ook door de regering ge
bruikt bij het nemen van besluiten. De
meetvliegtuigen zijn ook in staat de
pluimen van schoorstenen afzonderlijk
te meten. Voor de eigenaar van de
schoorsteen is dit een goed controlesys
teem.’
met name in de know how-sfeer, aan
het oostblok bij het bouwen van ont
zwavelingsinstallaties is heel groot. De
resultaten zijn door het gebruik van die
installaties zo goed dat men het er graag
voor over heeft.’
Tn Nederland is ook duidelijk het ge
bruik te merken van katalysatoren in de Jan Moerenhout geeft zijn trainingen in
auto’s. Er rijden echter nog te veel au
to’s zonder katalysator. Wat mij betreft
mag dat best wat meer bevorderd wor
den. In Duitsland is het zo dat tijdens
een smog-alarm het verkeer wordt stil
gelegd. Alleen mensen met ontheffing
en de auto’s met katalysator mogen
blijven rijden. Dat is een reële belo
ning’, vindt Jansen
Buiten staan de vliegtuigen gereed. Een
kijkje in het vliegend laboratorium
geeft een idee van de werkomstandig
heden en de apparatuur. ’Om dit vlieg
tuig rendabel te maken moet er mini
maal 500 uur per jaar mee gevlogen
worden’, zegt Jansen, ’Het vliegtuig
met apparatuur kost al gauw 2,2 mil-
V
vaststellen wat het milieusparende ef
fect ervan is. Op dit moment zijn we
bezig met onderzoek van lucht veront
reiniging op grotere hoogte. Daar weten
we nog te weinig van. En we kijken naar
de invloed van het luchtverkeer op het
milieu.
Ook bij Geosens in Rotterdam nemen
we een kijkje. Ing. Frank Jansen, vice-
president van Geosens, vertelt dat men
iedere maand de provincie Zuid Hol
land inspecteert op illegale lozingen en
vuilstortplaatsen. ’Er gaan dan milieu-
inspecteurs mee, er worden metingen
verricht en foto’s gemaakt. Dit gebeurt
heel intensief, zodat elk plekje van
Zuid-Holland wordt bekeken. Deze
vluchten vinden plaats op onregelmati
ge tijdstippen. We ontdekken dan ook
steeds nieuwe stortplaatsen. De combi- gaan. De bijdrage van West-Duitsland,
natie van milieuinspecteur, fotograaf en
meetresultaten is een bruikbaar instru
ment voor de overheid om maatregelen
te nemen. Wat wij leveren als bedrijf is
dus puur meetinformatie.’
Instructeur en examinator
Een aanbod van Moerenhout om tij
dens de vlucht ook even te sturen slaat
ondergetekende van de hand. Naast de
ze vlieginstructeur voel ik me volkomen
op mijn gemak en terugdenkend aan
mijn eerste autorijles vind ik deze situa
tie prima.
Jan Moerenhout geeft ook vlieglessen
en neemt exames af. Om les te mogen
nemen moet je minimaal 16 jaar zijn.
Moerenhout: ’Hoe jonger je begint hoe
sneller je het leert.’ Lessen kan bij de
Rij ks Luchtvaart School of de Nationa-
le Luchtvaart School. Daarnaast zijn er
nog 15 vliegscholen in Nederland. Het
blijft echter toch een opleiding voor
mensen met een dikke portemonnee.
Het behalen van een A-brevet kost ge-
middeld acht- tot tienduizend gulden.
W’l Je beroepsvlieger worden dan ga je
door voor het B-brevet. Men moet veel
ervaring opdoen met tweemotorige
g vhegtuigen en minimaal 200 vlieguren
hebben. Voor het leren vliegen op toe-
stellen als een DC 10 of Fokker 100
ontvangt men een aanvullende oplei
ding van de luchtvaartmaatschappij.
Flexibel
’Luchtmassa’s bewegen zich op een gol
vende manier. Verontreinigde lucht be
weegt zich ook golvend door de atmo
sfeer. Zo kan het voorkomen dat er op
een bepaalde hoogte een stof gemeten
wordt die honderd kilometer verderop
als sneeuw voor de zon verdwenen lijkt
te zijn. Het is echter heel goed mogelijk
dat de stof op een lagere hoogte wel
aanwezig is. Door het gebruik van vlieg
tuigen zijn we zo flexibel dat we deze
golfbewegingen kunnen volgen. De me
tingen worden allemaal uitgevoerd vol
gens een modelberekening. Om deze zo
nauwkeurig mogelijk uit te voeren is het
noodzakelijk dat we goed geïnformeerd
zijn over de windrichting en -snelheid.
Zodra wij een hoge concentratie meten
kunnen wij, door met de wind terug te
rekenen, uitzoeken waar de verontreini
ging vandaan komt. Aan boord is de
benodigde communicatie-apparatuur
waarmee we ons in verbinding kunnen
stellen met bij voorbeeld de West-Duit
se regering. Deze kan dan zonodig di
rect maatregelen nemen.
Naast die signalerende functie hebben
wij ook controlerende taken. In op
dracht van het ministerie van VROM
wordt met grote regelmaat de electrici-
teits-centrales in Nederland op uitstoot
gecontroleerd. Zodra de uitstoot te
groot is worden er maatregelen geno
men.’
De metingen worden op verschillende
hoogten geregistreerd, waarvoor de
vlieger nog weleens halsbrekende toeren
moet uithalen. Soms vliegt men op 3
kilometer hoogte en dan is het van groot
belang de orografie, vorm van het aard
oppervlakte, in de gaten te houden. Ne
derland mag dan aardig plat lijken, toch
hebben we er behoorlijke bouwwerken
op gezet. In heuvelachtige streken kun
nen torens op hoge toppen een gevaar
vormen. Het is aan boord hard werken
voor de vliegers en de mensen die de
metingen verrichten. Geosens heeft de
beschikking over een team jonge acade
mici, met een goede conditie. Het zitten
l in het vliegtuig is niet zo comfortabel en
een vliegreis duurt toch maximaal 3 uur.
Na het bijtanken wordt weer opgeste
gen en men maakt soms dagen van 10
uur. Een belangrijk aspect voor de me
dewerkers van Geosens is dat ze wel van
V' vliegen moeten houden en er ook tegen
moeten kunnen. Soms zijn de mensen
dagen van huis en verblijven in het bui
tenland zijn evenmin een uitzondering.
monsters gaat nemen. Dit onderzoek-
systeem kan zowel overdag als ’s nachts
worden gebruikt. Ook voor minder
schadelijke onderzoeken kan de thermi
sche camera worden ingezet. Zo kan
men bijvoorbeeld lekken opsporen in
de isolatie van kassen (glastuinbouw) of
gebouwen.’
In geval van calamiteiten is het mogelijk
binnen een uur een vliegtuig in de lucht
te hebben om de zaak te gaan meten.
’We lopen allemaal met een pieper op
zak en kunnen worden opgeroepen. Bij
het meten van radioactiviteit werken we
samen met technici van het ECN. Zo
dra zich ergens een nucluaire ramp voor
doet gaan we met speciale apparatuur
de lucht in om de straling te meten. We
krijgen aparte kleding aan omdat het
werk niet geheel onveilig is. We vliegen
dan naar de bron maar als het echt
gevaarlijk wordt gaan we terug.
Tevens is dan de grens bereikt dat we
nog kunnen meten omdat de mogelijk
heid bestaat dat radioactiviteit de com
puter beïnvloedt. Tijdens de Tsjemo-
byl-meetvluchten is vastgesteld dat ook
deze vervuiling zich in golven door de
lucht voortbeweegt. De windrichting en
windsnelheid is hier ook van grote in
vloed.’
4
vetten, in vergelijking met Europa. In
Nederland zou het ook niet kunnen ge-
g ,r beuren dat iemand op zijn 66e op slink-
O se wijze nog even een toestel gaat bestu-
O ren. In Amerika heeft men daar weinig
O controle op.’
In Amerika kan je makkelijk en voor-
delig een vliegbrevet halen tijdens je va-
W kantie Heb je wat aan dat brevet hier
m in Europa?
Moerenhout: Het brevet dat men daar
O haalt geeft hier niet het recht tot het
besturen van een vliegtuig. Men moet
hier opnieuw examen doen. Ik zie tij-
f|| dens die examens veel narigheid van die
opleidingen. De mensen zijn wel een
hoop geld kwijt geraakt maar veel
vliegen hebben ze niet geleerd. Je kunt
niet vliegen met een papiertje, een bre-
I vet is leuk maar je moet het ook in
praktijk kunnen brengen. Men is in
Amerika erg makkelijk voor buitenlan
ders die even komen lessen. Men geeft
daar te snel het brevet. Het examen hier
valt dan vaak zo tegen dat het alsnog op
Aan boord van het vliegtuig bevindt
zich een aantal computers. Aan de bui-
-. tenzijde zitten openingen waarop de
slangen zitten aangesloten die de ver-
ontreinigde lucht aanzuigen. Ook heeft
X men de mogelij kheid wolken water op te
A zuigen en dit te onderzoeken. Hiervoor
Jc kan men geen modelberekening hante-
nen een zeer belangrijke rol spelen bij de
omzetting van zwaveldioxyde (SO-2) in
zwavelzuur. De omzetting verloopt vele
malen sneller in wolkendruppels dan in
droge lucht.
V brongebieden als op grotere afstand
Voor een nadere kennismaking nemen
we een kijkje op het vliegveld Zestien
hoven bij de firma Geosens. Dit Rotter
damse bedrijf heeft zich gespecialiseerd
in het bemonsteren en bemeten van
luchtverontreiniging op grote hoogte.
Voor dat doel heeft het bedrijf twee
vliegende laboratoria tot zijn beschik
king; een Piper Chieftain en een Cessna
172. Beide vliegtuigen zijn voorzien van
apparatuur waarmee direkt gassen wor
den gemeten en aërosolen (mengsel van
gassen), wolken en regenwater worden
bemonsterd. Bij directe metingen ligt
het accent op het aantonen van zwavel
dioxyde, stikstofdioxyde en ozon.
Moerenhout: ’Luchtverontreiniging is
een ernstige bedreiging voor mens en
natuur. Om dit te kunnen beheersen
moeten er onderzoeken worden gedaan
op zoveel mogelij ke manierenDe over
heid heeft door geheel Nederland meet
palen verspreid staan maar die kunnen
slechts meten op één plek. Een vliegtuig
kan veel nauwkeuriger te werk gaan.
N ren. Wolken worden ook wel stofzui-
gers van de atmosfeer genoemd en kun
nen een zeer helancrriike rnl snelen hii He
gebieden beïnvloeden op lokaal niveau
de verontreiniging. Hoe verricht Geo
sens in een brongebied een meting?
Moerenhout: ’Emissies, uitstoot van in
dustriegebieden, kunnen worden ge
schat wanneer bovenwinds de voorbe
lasting en benedenwinds de nabelasting
van de concentraties worden gemeten.
Om dit zo naukeurig mogelijk te laten
plaats vinden, maken de vliegtuigen
tweedimensionale inventarisaties van de
atmosfeer. Op deze wijze verkrijgt men
X een vertikale doorsnede van de atmo-
X sfeer, loodrecht op de windrichting, zo
wel voor als achter het brongebied. Om
dat er in de buurt van de bronnen geen
sprake is van homogene verdeling van
de verontreiniging in de grenslaag is het
mogelijk de meest schadelijke stoffen te
inventariseren.
Deze inventarisatie is van het grootste
belang vopr grensoverschrijdende
•*X De metingen vinden plaats zowel in de
L* .J U1ULU11M
hiervan. Aaneengesloten industriege-
1 A
SJ sfeer. Het Ruhrgebied in de BRD is hier
stemd? brevetering te krijgen is er de
I werkgroep Personel Licensing and
Training Panel, waarvan Moerenhout
vice-voorzitter is. Hij ontmoet regelma
tig zijn collega’s uit de hele wereld en zij
bespreken de regels die gehanteerd
moeten worden in de internationale
luchtvaart. ’Hoe belangrijk regels zijn
zie aan het ongeval met het SLM toestel
waar een duidelijke overtreding van de
regels heeft plaats gevonden zegt Moe
renhout.
Een kwestie van te weinig mankracht of
te weinig geld?
Moerenhout: Tn Amerika is men nogal
vrij makkelijk met het afgeven van bre-
bieden leveren vaak een grote bijdrage
aan de verontreiniging van de atmo-
'r een voorbeeld van. Kleinere industrie-
