De invloed van
Hugo Visscher
in Waddinxveen
Terug naar jaren dertig
Danscursus
ouderen
Clubtitel
Kwiek voor
Wim van
Wageningen
BRIDGE
DRIVE
LIONS
Koffiebar
De Schaapskooi
I Prof. Dr. H. Visscher I
■CHRISTELIJKE NAT. ACTIE 1
VN 1
i
’s AVONDS 8 UUR
Schoolstrijd
HKV
Vroegindeweij
Nationale Actie
Uiteengroeien
HK V en de CNA
MAANDAG 28 SEPT.
Gereformeerde
Weekblad
Geëvolueerd
Leen Vroegindeweij
Hervormd Waddinx-
veen
\l
1908 CHU
1918 SGP
1935 HKV
1936 CNA
door JAN DE BAS
1945 HKV
102
3
Bron: Goudsche Courant 27 april 1933 en 27 mei 1937.
a
53
3238
49
35
(0,8)
(100,0)
647
218
273
496
607
73
72
758
22
47
38
166
Oproep voor de oprichting van een CNA-kiesvereniging (HW26 septem
ber 1936).
(22.1)
(14,4)
(16.2)
(14.2)
(20,0)
(3.5)
(2.2)
(0,0)
(1.5)
(1,1)
(0,0)
0,0
(3.2)
ARP
CHU
SGP
RKSP
SDAP
Liberale Staatspartij
VDB
CNA
HSP
CDU
CHP
NSB
Nat. Boeren
en tuindersbond
Overige
Totaal
Huiswerkcursus
Ton Kegge
Gevraagd met spoed:
DOCENTEN
ALLE VAKKEN
voor huiswerkondersteuning
van leerlingen uit het voortge
zet onderwijs. Aantal dagen en
uren in overleg.
1937
(18,9)
(6.4)
(8,0)
(14,5)
(17,7)
(2,1)
(2.1)
(22,2)!
(1.4)
(1.1)
(4,9)
(0,0)
CHRISTELIJKE NATIONALE ACTIE 111
1933
716 l
467 I
526 l
459 l
647 i
101
70
(0,1)
3420 (100,0)
De commissie belast met het voorbereiden van de
oprichting eener kiesvereeniging van de Chr.
Nat. Actie roept allen van de Hervormde gezind
heid op tot het bezoeken van de vergadering, die
gehouden zal worden
in het Vereenigingsgebouw der Ned. Herv. Kerk.
Spreker de heer J. VROEGINDEWEY v. M’harnis
welke ons in zal lichten over de beginselen van
de Chr. Nat. Actie en die ook eventueele vragen
hoopt te beantwoorden.
Daarna zal de kiesvereeniging worden opge
richt. Komt allen en toont dat u als Hervormden
ook op politiek gebied de eenheid wilt.
DE COMMISSIE
WADDINXVEEN - Er staan
grote borden langs het Kanaal. Op
de borden hangen affiches van po
litieke partijen, die meedoen aan
de Tweede Kamerverkiezingen
van 1937. Op bijna alle borden
staat te lezen: ’’Geen stem is er ge
wisscher, dan op prof.dr. Hugo
Visscher”. Wie was Hugo Vis
scher? Waarom had hij zo’n in
vloed op hervormd Waddinxveen?
Hoe kon het dat zijn partij de
grootste van Waddinxveen werd?
En: heeft hij nog steeds betekenis
voor het dorp aan de Gouwe?
De geschiedenis van de HKV en CNA in een schema: stamboom van pro
testants-christelijke partijen.
Dr. Hugo Visscher (Gerefor
meerde Weekblad 12 oktober
1939).
L. Vroegindeweij, hervormd pre
dikant te Waddinxveen van 1934 tot
1949.
Pagina 15
Weekblad voor Waddinxveen - Woensdag 9 januari 1991
4
1940
Advertentie voor de CNA (HW10 april 1937).
Uitslagen Tweede kamerverkiezingen in Waddinxveen
A
WADDINXVEEN - De Stichting Wel
zijn Ouderen Waddinxveen gaat weer
een danscursus organiseren voor men
sen van 55 jaar en ouder. De start van
de cursus is half februari.
Dit keer wordt de cursus niet meer ge
geven in de theaterzaal van het Anne
Frank-centrum, maar in een zaal van
de dansschool van Van der Lubbe aan
de Sniepweg. Ook dit jaar blijkt voor
deze cursus weer grote belangstelling te
bestaan.
J. de Bas: De Hervormde Kiesvereeni-
ging 1935-1940 (Waddinxveen 1989)
Het artikel is gedeeltelijk een bewer
king van het laatste deel van zijn docto
raalscriptie "De Hervormde Kiesve-
reeniging te Waddinxveen 1935-1940"
(Waddinxveen 1989).
Van 1936 tot en met 1939 woedt in
Waddinxveen de schoolstrijd. De or
thodox hervormden enerzijds en de ge
reformeerden en de ’’lichtere” her
vormden anderzijds strijden om de
macht in het protestants-christelijke
schoolbestuur.
De gereformeerden domineren het be
stuur en bepalen het beleid van de
schoolvereniging. De ouders van de
meeste leerlingen behoren echter tot
de hervormde Gereformeerde Bond.
Ds. L. Vroegindeweij wil deze situatie
veranderen. Een felle strijd ontbrandt.
De politieke partijen worden ook in het
conflict betrokken. De orthodox her
vormden hebben zich namelijk afge
splitst van de schoolvereniging en wil
len een eigen school opzetten.
Inlichtingen en sollicitaties:
Ton Kegge
Nieuwstraat 61
2771 XH Boskoop
tel.:01727-13987
(0,6)
van zijn oude vriend keerde. De Wad-
dinxveense orthodox hervormden vol
gen het voorbeeld van hun prdikant.
Wij wekken allen die tot de Hervormde Gezindheid behooren op om lid te worden van onze Kiesvereeniging en
bij de a.s. verkiezingen hun stem uit te brengen op
i No. 1 van de LIJST der C.N.A.
Waaiom stemmen wij niet Anti-Revoiutionair
Omdat we, wanneer we een liberale regeering wenschen, net zoo goed op de liberale lijst kunnen stemmen.
Omdat we de macht van de Gereformeerde kerken nog niet grooter wenschen te maken, waardoor ze Over
de Hervormden kunnen heerschen.
Waarom stemmen we wel allen op de Lijst der Chr. Nat. Actie?
Omdat zij beoogt allen die tot de Hervormde gezindheid benooren, in een politiek verband te vereenigenr
opdat ook de Gereformeerde beginselen, die naar den woorde Gods zijn, invloed oefenen op het staatsbestuur.
Jan de Bas is docent geschiedenis en
culturele en maatschappelijke vorming
aan de Ichtus Pabo te Rotterdam en
Dordrecht.
De CNA profiteert in 1937 van de op
stelling van de HKV in de schoolstrijd.
Ze wordt de grootste partij van Wad
dinxveen. Ook de populariteit van
Vroegindeweij en Visscher zullen een
bijdrage aan de verkiezingszege heb
ben geleverd. Hieronder staan de uit
slagen van de Tweede kamerverkiezin
gen van 1933 en 1937 in een tabel. De
getallen tussen haakjes zijn de percen
tages van het aantal uitgebrachte gel
dige stemmen.
*B.J. Wiegeraad hoopt op 17 januari
1991 in Utrecht te promoveren. Jan de
Bas hoopt rond die datum een artikel
over de CNA te publiceren in het Refor
matorisch Dagblad.
De Bonders, onder leiding van Vroe
gindeweij en met medewerking van de
HKV, krijgen van hogerhand toch toe
stemming een aparte schoolverenging
op te richten. Een bekende lokale poli
ticus verzucht dat het ’’veertiende
raadslid” toch gewonnen heeft.
Verder vinden we de visie van de ’’ou
de” Visscher terug in de HKV. Veel
hervormden stemmen op de Protes
tantse Combinatie Waddinxveen, waar
de HKV, samen met de SGP, GPV en
RPF, deel vanuit maakt. In de statuten
van de HKV is de relatie met de partij
van Hugo Visscher verdwenen. Maar
de HKV neemt eenzelfde positie in als
de CNA. Het gaat hierbij vooral om de
verhouding staat-kerk.
De CNA stelde dat de kerk moest wa
ken voor de ware godsdienst en diende
te strijden tegen de valse religie. Dit
was geen taak voor de overheid. De
HKV zit impliciet op dezelfde lijn als
de CNA. Aangezien een uitgewerkt
document waarin de partij haar stand
punt in zake de verhouding kerk-staat
uiteenzet ontbreekt, valt de ligging van
de HKV ’’slechts” intuitief te beoorde
len.
Dat de lijn van de CNA naar HKV ge
trokken kan worden, komt vooral door
de ’’verdienste” van de HKV in de lo
kale politiek. Had de HKV zich in de
loop der jaren nooit zo opportunistisch
opgesteld, dan had ze nu een minder
evidente positie in de plaatselijke poli
tiek ingenomen.
Juist het inspelen op de lokale behoef
ten van de, met name, hervormde be
volking hebben haar doen overleven.
De HKV heeft bewezen vooral een
pragmatische partij te zijn. Uiteraard
gebaseerd op een, voornamelijk latent
aanwezige, ideologische grondslag.
Het tot voor kort ontbreken van een
uitgewerkt geformuleerd beginsel is
hier het beste bewijs van.
Het antwoord op de vraag of Visscher
nog invloed heeft is ook: nee. Het gaat
dan vooral om de latere Visscher. Dit
komt vooral omdat de Waddinxveense
voorganger Vroegindeweij zich open
lijk tegen de pro-Duitse opvattingen
B.J. Wiegeraad, Hugo Visscher
(1864-1947) "Een calvinist op eigen
houtje" (Leiden 1990)
Tenslotte komt Visscher in levende
lijve naar Waddinxveen. Hij spreekt
voor de mannenvereniging van de her
vormde gemeente. De kerkbode van 2
november 1936 kondigt vol trots het
bezoek van de ’’geestelijke” voorman.
Kortom: vooral via ds. L. Vroeginde
weij worden de ideeën van en de per
soon Visscher bekend in Waddinx
veen.
T. W. van Bennekom, De Wachters op
de muren. De opkomst van het natio-
naal-socialisme en de gereformeerde ge
zindte 1932-1940 (Leiden 1990)
Meer invloed dan Visscher had Leen
Vroegindeweij. Hij stond door zijn op
treden veel dichter bij het Waddinx
veense hervormde volk. Bovendien
nam Vroegindeweij in de oorlog stel-
lingname tegen nazi-Duitsland. De in
vloed en betekenis van Leen Vroegin
deweij is nog altijd latent en manifest
aanwezig.
Sommige predikanten beweerden zelfs
tegen de geest van de illustere Wad
dinxveense voorganger te strijden.
Ook de reacties die loskwamen naar
aanleiding van de publicatie ”De Her
vormde Kiesvereeniging 1935-1940”
bewijzen dat Vroegindeweij voor veel
hervormden veel betekenden.
Uiteraard verloor de naam van Vroe
gindeweij door het dalend aantal or
thodox hervormde gemeenteleden aan
zeggingskracht. Maar Vroegindeweij
lag aan de basis van een aantal her
vormde organisaties. Ze zijn tastbare
bewijzen van de nog altijd bestaande
invloed van de charismatische voorgan
ger in de forense gemeente in de Rand
stad: de hervormde kerkbode, de Her
vormde Kiesvereniging en de Her
vormde Schoolvereniging. Bovendien
zorgde Vroegindeweij ervoor dat de
oude hervormde gemeente een ’’zuive
re” Gereformeerde Bondsgemeente
werd. 1
Zijn optreden leidde er ook toe dat pr
een nieuwe, confessionele hervormde
gemeente, de huidige Immanuelkerk
gemeente, ontstond. Hoelang de in
vloed van Leen Vroegindeweij blijft
bestaan? De tijd zal het leren.
WADDINXVEEN - Tafeltennisver
eniging Kwiek heeft vrijdag de club-
kampioenschappen gehouden voor se
nioren, uitkomend in de competi-
tieklasse 3 en hoger.
Na een vaak zeer spannend verlopen
tournooi, nam le-team speler Wim van
Wageningen de wisselbeker over van
teamgenoot Gerard van Dam.
Ingeschreven kon worden door spelers
van competitieklasse 3 en hoger. Hoe
wel vrijwel alle competitiespelers zich
hadden aangemeld, verliep het tour
nooi zonder grote verrassingen.
De finale-poule bestond uit drie van de
vier le-teamspelers. Gerard van Dam
moest, hoewel hij in de competitie het
hoogste percentage scoorde, de winst
laten aan Ronald Verboon en Wim van
Wageningen.
De finale leverde een spannende partij
op tussen teamgenoten Wim van Wa
geningen en Ronald Verboon. Wim,
die vorig jaar in de belangrijkste wed
strijd de eer aan Gerard van Dam
moest laten, speelde vanaf het begin
een overtuigende wedstrijd en won met
21-16/21-13 en nam hierdoor voor de
derde maal de wisselbeker in ont
vangst.
Vrijdag 11 januari wordt het clubkam-
pioenschap verspeeld voor spelers uit
de vierde klasse en lager. Bij de junio
ren wordt, wegens het drukke tour-
nooiprogramma tijdens de winterstop,
het clubkampioenschap na de voor-
jaarscompetitie verspeeld.
WADDINXVEEN - Woensdagavond
6 februari houdt de Lions Club Wad
dinxveen weer een bridge-drive in het
Anne Frank-centrum. Dit keer ten
bate van de Stichting ’’Nationaal Fonds
Stotteren”.
Er wordt gespeeld in drie groepen,
naar sterkte ingedeeld, waarbij de
’’thuisspelers” een aparte groep vor
men.
In iedere lijn zullen tenminste twee
prijzen vallen. Aanmeldingen zijn van
harte welkom en kunnen gedaan wor
den bij D.C. van Doorn (Prins Bern-
hardlaan 65/67, tel. 14162) en D.J.
Schutte (Souburghlaan 2, tel. 13005).
De inschrijving sluit 30 januari of zo
veel eerder als volgeboekt.
De Stichting ’’Nationaal Fonds Stotte
ren” wil activiteiten en projecten die
gericht op het verbeteren van de positie
van de stotteraar, financieel ondersteu
nen.
Zowel de maatschappelijke positie van
de stotteraar als de mogelijkheid voor
behandeling dient te verbeteren.
De NSF is opgericht door vijf organisa
ties, actief op het gebied van het stotte
ren. Zowel stotteraars en ouders van
stotteraars als logopedisten, stotterthe-
rapeuten en spraakpathologen nemen
eraan deel.
WADDINXVEEN - Vrijdagavond 11
januari staan vanaf kwart voor acht in
de koffiebar De Schaapskooi aan de
Nesse de deuren weer voor iedereen
open.
Voor vrijdagavond is de kleinkunst
groep ”Ik, ik en ego” uitgenodigd.
Deze groep staat borg voor een eigen
tijds en veelzijdig programma en ge
bruiken hiervoor verschillende crea
tieve vormen zoals: drama, pantomi
me, cabaret, muziek en poppenkast.
”Ik, ik en ego” treedt niet alleen op in
koffiebars, maar ook op scholen en op
straat. Het doel van de groep is om op
een creatieve manier duidelijk te ma
ken wat mensen bezighoudt in het le
ven, zoals geloof, dood en leven.
Hugo Visscher beweegt zich tevens op
politiek terrein. Hij is van 1922 tot en
met 1935 lid van de Tweede Kamer
voor de Anti-Revolutionaire Partij
(ARP). De ARP is opgericht en wordt
geleid door Abraham Kuyper.
Kuyper ziet in Visscher zijn toekom
stige opvolger. Visscher is echter niet
geliefd in zijn partij. Dit vanwege zijn
weinig flexibele opstelling. De ARP
wordt gedomineerd door leden van de
Gereformeerde Kerken, een kerkge
nootschap dat zich van de Hervormde
kerk heeft afgesplitst omdat deze niet
orthodox genoeg was.
In 1936 breekt Hugo Visscher met de
Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Hij
zoekt contact met andere ’’verontrus
te” Bonders die in de ARP actief zijn
en zich achtergesteld voelen. De ’’dissi
dente” Bonders maken namelijk be
zwaar tegen het overwicht van de gere
formeerden in de ARP. De leden van
de Gereformeerde Kerken zorgen er
voor dat de ARP zich stelt achter een
besluit van de gereformeerde synode.
Het gaat om het schrappen van een pas
sage uit artikel 36 van de Nederlandse
Geloofs Belijdenis, waarin staat dat de
overheid alle valse godsdienst uit moet
roeien, De staat dient volgens de sy
node en de ARP neutraal te zijn. De
groep van Visscher is hier niet absoluut
tegen, maar vindt dat de staat de finan
ciële rechten van de Hervormde Kerk
moet handhaven. Verder maken de
morrende Bonders bezwaar tegen ”het
vriendelijk doen naar de Roomsen”.
De Bonders breken met de ARP en
richten in 1936 de Christelijke Natio
nale Actie (CNA) op. Ze wil aanvanke
lijk alle protestantse politici verenigen
in een politieke beweging. Dit streven
mislukt. De CNA besluit om mee te
doen aan de Tweede Kamerverkiezin
gen van 1937.
De CNA organiseert op vele plaatsen
propaganda-bijeenkomsten. De Wad
dinxveense hervormde predikant Leen
Vroegindeweij spreekt op diverse
avonden. De CNA timmert ook in
Waddinxveen aan de weg.
Door heel Waddinxveen staan propa-
gandaborden met de leus: ’’Geen stem
is er gewisscher, dan op prof.dr. Vis
scher”. Het helpt weinig. De CNA
haalt onvoldoende stemmen voor een
zetel. Hugo Visscher wordt niet geko
zen. Visscher wordt er bepaald niet
vrolijker van.
is aangesloten bij de Hervormde ge
meente. De meerderheid van de her
vormden te Waddinxveen behoort tot
de Gereformeerde Bond. En wel tot de
rechter flank van de Bond.
De kerkraad beroept in 1934 drs. Leen
Vroegindeweij. Vroegindeweij heeft,
net als de meeste orthodox hervormde
voorgangers, in Utrecht gestudeerd.
Hij ondergaat in zijn studietijd veel in
vloed van prof. Hugo Visscher. De pre
dikant doet op 1 juli 1934 zijn intrede
en ’’staat” tot en met 20 februari 1949
in de hervormde gemeente van Wad
dinxveen.
Vroegindeweij behoort tot de behou
dende richting in de Bond. Hij beac-
centueert in zijn preken de slechtheid
van de mens en de noodzaak tot beker
ing. De mens moet vooral ’’bevinden”,
ervaren, dat hij tot geloof komt. Vroe
gindeweij beseft dat niet alle her
vormde gemeenteleden ’’zijn” leer
aanhangen.
In het door hem opgezette kerkblad
’’Hervormd Waddinxveen” schrijft hij:
”Dat spreken over de verdorvenheid
des menschen en over de dood en eeu
wigheid kweekt aversie”. In 1939 ver
laat een deel van de gemeente de oude
hervormde gemeente en richt de deel
gemeente ”Wet en Evangelie” op.
Visscher schrijft nummer in nummer
uit in zijn Gereformeerde Weekblad.
De Waddinxveense abonnees kunnen
stukken lezen waarin Visscher getuigt
van anti-semitische gevoelens.
Visscher stelt onder andere dat God de
rassen geschapen heeft. Een hierar
chisch onderscheid tussen de rassen is
volgens Hugo Visscher bijbels.
De joden horen tot een inferieur ras.
Ze maken zich schuldig aan het verval
der zeden. Ze zijn de oorzaak van het
opkomende liberalisme. Dat ze nu ach
tergesteld worden is logisch. Ze riepen
niet voor niets: ’’Zijn bloed kome over
ons en onze kinderen”.
Visscher pleit tevens voor erkenning
van de nieuwe Duitse overheid. Jezus
erkende ook alle staatsvormen toen hij
op aarde kwam, aldus de theoloog.
Hugo Visscher weet ook Leen Vroe
gindeweij over te halen in het Gerefor
meerde Weekblad te schrijven. Waar
schijnlijk heeft hij er later spijt van ge-
kregen. Vroegindeweij is een van de
weinige medewerkers die zich expliciet
distantieert van de opvattingen van
Visscher.
Hij neemt het tot ergernis van Visscher
bijvoorbeeld op voor de Bekennende
Kirche, een beweging van Duitse chris
tenen die zich fel keert tegen Hitler en
zijn nationaal-socialisme.
Als in 1937 Martin Niemöller, een
voorman van deze groepering, gearres
teerd wordt neemt Vroegindeweij het
voor de Evangelische predikant op.
T.W. van Bennekom schrijft, in zijn
eerder aangehaalde studie, over de
Waddinxveense voorganger: ’’Hij
(Vroegindeweij) vindt ook dat een die
naar van het Woord zich niet moet la
ten ’’muilkorven” door voorschriften
van de staat. De kerk moet onafhanke
lijk van de staat kunnen spreken en die
nen. Ook Vroegindeweij twijfelt aan
de politieke beweegredenen die tot
Niemollers arrestatie leidden”.
In een gesprek met ds. Willem Vroe
gindeweij kreeg ik te horen dat Leen
Vroegindeweij de ’’gang van Visscher
betreurde”. De openlijke pro-Duitse
opstelling van Visscher verkilde de re
latie met de Waddinxveense voorgan
ger. Dit had tot gevolg dat Visschers in
vloed in Waddinxveen taande. Gezien
de verschuiving in opvattingen bij de
hervormde voorman een gelukkige
zaak.
De politieke partijen, met uitzondering
van de Hervormde Kiesvereniging
(HKV), willen daar geen toestemming
voor geven. De ARP en de Christelijke
Historische Unie (CHU) nemen in
deze strijd tegen de hervormde school
het voortouw.
De schoolstrijd heeft belangrijke ge
volgen voor de sociale verhoudingen in
Waddinxveen. De Gereformeerde
Bonders en de gereformeerden polari
seren. Verder wordt de HKV bij de ge
meenteraadsverkiezingen de grootste
partij van het dorp aan de Gouwe.
De HKV ontstond in 1935 uit de CHU
omdat deze partij zich volgens een deel
van haar aanhang ”te weinig princi
pieel” opstelde in kwestie van de zon
dagsrust. Ze was in beginsel meer anti-
CHU, dan anti-AR georienteerd.
Door de schoolstrijd krijgt de HKV
een anti-gereformeerde trek.
In de periode van de schoolkwestie
komt de HKV in contact met de CNA
van Hugo Visscher. De CNA ontstond
uit de ARP omdat de Bonders zich in
deze partij achtergesteld voelden door
de gereformeerden. Een broer van ds.
Leen Vroegindeweij, Arend, stelt de
HKV voor om een plaatselijke afdeling
van de CNA te worden. Dit voorstel
wordt aangenomen. De HKV heet
vanaf 28 september 1936 officieel
CNA. Het nieuwe anti-gereformeerde
imago van de HKV sluit blijkbaar goed
aan bij het karakter van de CNA.
Hugo Visscher heeft in Waddinxveen
op kerkelijk terrein ook invloed via het
door hem opgezette Gereformeerde
Weekblad. Het blad wordt in Wad
dinxveen veel gelezen. De lezers van
deze hervormde periodiek kunnen
merken dat Visscher na 1937 steeds
meer opschuift richting het nationaal-
socialisme.
Orde en gezag gaat de hervormde theo
loog koppelen aan racisme en anti-se-
mitisme. T.W. van Bennekom stelt in
zijn onlangs verschenen afstudeerscrip
tie ”De wachters op de muren” dat het
Gereformeerde Weekblad zich schul
dig maakt aan ’’niet ongevaarlijke
voorlichting”. Visscher raakt echter
meer en meer in een isolement. Als de
kritiek op zijn artikelen ook in het Ge
reformeerde Weekblad toeneemt
breekt hij met zijn eigen blad. Een van
zijn criticasters is ds. Leen Vroeginde
weij uit Waddinxveen. Visscher stelt
Resteert de vraag of Visschers ideeën
nog betekenis hebben voor hervormd
Waddinxveen. Het antwoord is ja en
nee. Ja als we kijken naar de vooroor
logse ideeën van Visscher.
Het Gereformeerde Weekblad wordt
nog altijd in menig hervormd gezin ge
lezen. De ideeën van het blad zijn ui
teraard wel met de tijd meegeëvo
lueerd, maar de kern van haar grond
slag bleef dezelfde. Deze grondslag is
nauw verwant met Visschers vooroor
logse opvattingen.
Hetgeen voor het Gereformeerde
Weekblad gezegd werd, gaat ook in be
langrijke mate op voor de hervormde
Gereformeerde Bonds gemeente in
Waddinxveen. Visscher vormde als het
ware een schakel tussen het orthodox
gereformeerd worden van de her
vormde gemeente aan het eind van de
19e eeuw en de huidige Bondsgemeen
te. Visscher heeft deze invloed vooral
te danken aan de persoon van Leen
Vroegindeweij.
’’Hugo Visscher: een calvinist op eigen
houtje” heet het proefschrift van B.J.
Wiegeraad. Op donderdag 17 januari
hoopt de hervormde dominee uit De
Bilt, B.J. Wiegeraad, op deze disserta
tie te promoveren aan de Rijksuniver
siteit van Utrecht.
De titel van de lijvige publicatie
spreekt boekdelen. Visscher was een
op en top individualist. Een levens
schets van deze theoloog, die in de ja
ren ’30 zo veel invloed had in Waddinx
veen.
Hugo Visscher wordt op 12 oktober
1864 te Zwolle geboren. Hij groeit op
in een hervormd gezin. Al snel blijkt
dat hij goed kan leren en Hugo Vis
scher gaat theologie studeren in Lei
den. Hij wordt predikant.
Op 30-jarige leeftijd promoveert hij op
de theoloog-filosoof Amesius. Deze
studie brengt hem in contact met de or
thodox gereformeerde leer. Visscher
wordt hoogleraar.
Hij doceert ethiek, godsdienstige wijs
begeerte en godsdienst-geschiedenis
aan de Rijksuniversiteit van Utrecht.
Abraham Kuyper, voorman van de Ge
reformeerde Kerken, heeft de hand in
de benoeming. Visscher hangt inmid
dels de gereformeerde leer aan. De Bij
bel, uitgelegd conform de belijdenisge
schriften, dient volgens hem als richts
noer voor het leven.
In zijn colleges verkondigt hij deze vi
sie expliciet. Onder zijn gehoor bevindt
zich ook Leen Vroegindeweij, die van
1934 tot 1949 predikant is in Waddinx
veen. Visscher is niet alleen actief in de
wetenschap. Hij richt met enkele
’’soortgenoten” in 1906 de Gerefor
meerde Bond in de Nederlands Her
vormde Kerk op.
De Bond wil ”de waarheid in de Kerk
verbreiden en verdedigen”. Visscher
wil van de Bond een kerk in de Her
vormde Kerk maken. Als de Bond zich
niet meer zo autonoom in de kerk op
stelt breekt Visscher met de Bond.
Leen Vroegindeweij en Hugo Visscher
onderhouden goede contacten. Na zijn
studietijd spoort Visscher de Waddinx
veense predikant aan om een proef
schrift te schrijven over de theoloog-fi
losoof Leibniz. De dissertatie komt er
nooit. Vroegindeweij heeft het te druk
met zijn pastorale en maatschappelijke
activiteiten. De relatie tussen de her
vormde theologen krijgt dus geen we
tenschappelijk vervolg.
Nadat Vroegindeweij in 1934 in Wad
dinxveen zijn intrede doet, verschijnt
ook Visscher steeds vaker in het dorp
aan de Gouwe. Ten eerste in de kerk
bode.
Ds. Vroegindeweij haalt de hervormde
voorman regelmatig aan in zijn stukjes
in ’’Hervormd Waddinxveen”. Vervol
gens brengt Visscher privebezoeken
aan de Waddinxveense predikant.
Hoewel dit nergens zwart op wit staat,
trok ik deze conclusie uit een gesprek
met de jongste broer van Leen Vroe
gindeweij, ds. W. Vroegindeweij.
zich in de oorlog openlijk pro-Duitsop.
Hij probeert zijn ideeën over kerk en
politiek te realiseren in samenwerking
met de nieuwe overheid. Een gedrag
waarvoor hij na de oorlog gestraft zal
worden. De gefrustreerde hervormde
voorman sterft in 1947.
Waddinxveen is in de jaren ’30 een ty
pisch ’’hervormd” dorp. Meer dan de
Ci a
