Op de Jan Dorrekenskade-West kijken naar postroute van toen MACHTELDERF 22 t/m 28 Speuren naar sporen van Oud- Waddinxveen i 1 PAGINA 13 WOENSDAG 10 JUNI 1998 WEEKBLAD VOOR WADDINXVEEN Agnes door HANS GEEL van Dwangarbeiders De 118 jaar oude rooms-katholieke St. Victorkerk aan de Zuidkade. (Foto: St. Victorparochie). Zuidkade enoemd naar de stichters van Waddinxveene in 1233 in de Waddinx- (Foto: Archief Sjaak Noteboom). Toen de Zuidplas werd droog gemaakt, maalden 9 molens het water in dit kanaal, ei genlijk een ringvaart. Coenecoop gemaal (blauwe deuren). Op nummer 59 vind je de Re monstrantse Kerk uit 1836 achter het houten hek en de leilinden. Dit zaalkerkje is ook een monument. Let op de gevelstenen; de eerste steen werd gelegd door een voorva der van mr. Pieter van Vol lenhoven. Ook kun je de tekst lezen: ‘Een is uw meester, namelijk Christus, en gij zijt allen broeders'. De windvanen op het dak dragen de jaartallen 1834 en 1986 (stichtingsjaar en restauratiejaar). In de kerk is een preekstoel uit 1780. Het doophek en het orgel zijn uitgevoerd in de Empirestijl uit de tijd van keizer Napoleon. De eerste dienst werd gehouden op 31 juli 1836. Het huisje naast de kerk draagt het jaartal 1831. Te genover nummer 18 meerde vroeger het passagiersschip ‘De Volharding' af, dat voer van Amsterdam en Leiden naar Gouda. Ga nu richting Gouwe en sla linksaf de Zuidkade op. Langs de Zuidkade - vroeger de Zuytgoudcade - zijn geluk kig nog veel oude geveltjes te vinden, vooral klok-, tuit- en lijstgevels, ja zelfs enkele houten gevels. len. Men herdacht zijn sterfdag (21 juli) voor het eerst te Marseille in Gallië. Zo werd hij de patroon van de mole naars. De kerk is erg mooi van bin nen. Er is een middeleeuws kruis, een neo-gotisch altaar van eikenhout en er zijn ge brandschilderde ramen, mooie zilveren voorwerpen, voorstellingen over het lijden van Jezus kruiswegstatie, 1856), de oorspronkelijke al- taatschilderijen van de Am sterdamse kunstenaar Jan Dunselman en rijke gewaden. Ook is-er een oud beeldje van Maria met het Christuskind, afkomstig uit de St. Janskerk in Gouda. Het heet: Onze Lie ve Vrouw van Waddinxveen of ‘Maria in het Bloemendal1. Dit gebied behoorde vroeger bij de Bloemendaalse polder die aan de overkant van de Gouwe ligt. Achter de pastorie is nog de oude rooms-katholieke be graafplaats. Aan de muur van de wijkschool St. Jozef - even voorbij de kerk rechts - vind je het beeld van de naamheilige van de school: Jozef de timmerman met het Jezuskind (1929). ger Zuid-Waddinxveen. Eerst passeren we het her vormd wijkgebouw ‘De Hoek steen' (1954) met een karak teristieke klokkestoel, dan bij de rotonde rechtdoor het fietspad volgen langs de Dreef. Nu zijn we in het gebied van de eerste bewoners van Wad dinxveen. In 1233 was dit al lemaal veenland en op 20 april van dat jaar werd door Graaf Floris IV van Holland een deel verkocht aan Nico- laas van Gnephoek en zijn vrienden Herbaren van Aal smeer en Woubrecht. Ze moesten deze grond be bouwen. Alles stond beschre ven in een ‘cope‘, een koop brief. Hun gebied strekte zich uit vanaf de Gouwe 6 voorling het land in, dat is iets meer dan 1 km en liep van de Jan Dorrekenskade tot even voor bij rijksweg A12 (Utrecht- Den Haag). Door turfsteken veranderde het lander later in een bin nenzee. Ir. J.A. Beijerinck heeft de Zuidplas tussen 1825 en 1839 drooggelegd. Wij pas seren rechts de ‘Negen zuilen' van Herman Makkink (1987). Na de zuiltjes rechtsaf de Zuidplaslaan op. Voor de ron de flat opnieuw rechtsaf. Dat is het Herbarenerf. Wij vol gen nu lanen die de namen dragen van de eerste bewo ners van Waddinxveen: Her barenerf, Machtelderf, (over het bruggetje) Nicolaaserf, Ottoerf, Woubrechterf (links van het water blijven). Wij komen weer op de Zuid plaslaan. Rechtsaf het fiets pad volgen. We passeren - rechts - de flat "t Suytende', genoemd naar de vroegere be naming van dit gebied ‘Tsuy- tende van Waddinxveen' (de flat heeft in het midden een mooie patio). Vergeten plek De Remonstrantse Kerk uit 1836 aan de Zuidkade, achter houten hek en leilindes. (Foto: Archief Fejagrafie Ton Bennemeer). Het tegeltableau ‘Waddinx veen 11 november 1944 - Poort geopend, mond geslo ten' is een geschenk van de Rotterdammers aan de inwo ners van Waddinxveen uit dankbaarheid voor de red ding van de gevangenen. Ook hangen er enkele mooie schilderijen van Waddinx- veense dorpsgezichten en de portretten van de vorstinnen van Nederland: koningin Wil helmina en koningin Juliana - in de trouwzaal - en het be kroonde schilderij van konin gin Beatrix door Carla Ro denberg (1995) in de raad zaal. Overal in het raadhuis zijn beelden en schilderijen van hedendaagse kunste naars te zien. Tevens vind je in de voorhal twee vitrines met oude voorwerpen. En natuurlijk ligt in het raadhuis de ambtsketen van de burgemeester (1959) van het dorp Waddinxveen. Ook vind je er de oude indus trieën nog die zo belangrijk waren voor de opkomst van Waddinxveen, zoals de hout industrie. In de winter als men niet kon vervenen, ging men hout bewerken, meubels maken en speelgoed. Helaas zijn veel kleine bedrijfjes ver dwenen. Het huis op de hoek van de Burgemeester Trooststraat heet ‘Op de hei'. Hier stond op een open plek langs de river de hei) vroeger de asschuur van het dorp; as werd als mest verkocht ten bate van de armen. De houthandel op nummer 62 is er al vanaf 1900. Boven het pand met ‘zagerij en schaver- ij' prijkte tot 1867 de hout zaagmolen ‘De Liefde'. Alle molens langs de Zuidkade zijn verdwenen, veelal ver brand. Aan de overkant van de Gou we zie je de boerderijen in de polder Bloemendaal. Omdat Gouda geen veenpiassen in de buurt wilde, is hier nooit turf gestoken. De boerderijen met hun rie ten daken komen maar net boven de dijk uit. Je ziet al leen het bovenste raam: het engelenvenster. Ze staan langs de Henegouwerweg, ge noemd naar Jan van Hene gouwen, de Heer van Gouda, die in 1331 de afwatering van de Bloemendaalsepolder re gelde. Vroeger was er het jaagpad, waarlangs het paard (het ja gertje) liep dat de trekschuit trok. Aan de Henegouwerweg staat ook het nieuwe polder- Het Machtelderf - genoemd veense woonwijk Zuidplas. Wij gaan niet verder de Dorp straat af, ja letterlijk af, want voor je zie je de Piasweg - eens Suytentse wegh - in de Zuidplaspolder. Tot 1839 was hier één grote watervlakte, door turfsteken ontstaan: de Zuidplas. Dat men bang was voor het op rukkende water, blijkt wel uit een oud rijmpje: ‘Grote plas, grote plas, ik wou datje drooggemalen was, want je komt ons alle dagen stukken van ons land afknagen1. Voor de kerk gaan we linksaf de Jan Dorrekenskade-West op. Langs Waddinxveens oudste meubelfabriek (1894) - rechts - en de kerk van de Christelijke Afgescheiden Gemeente (1892), waarvan oude Waddinxveners nog wel zeggen: het kerkje van ds. De Groot (hij was de stichter), bereiken wij de Jan Dorre kenskade. Dit was de dijk van de Zuid plas, genoemd naar de 13e eeuwse eigenaar. Bij hoog water en storm kreeg men hier best natte voeten. Over de kade liep de postrou te naar Rotterdam. Als je naar de huizen met de brug getjes en de knotwilgen kijkt, zie je hoe bijna heel Waddinx veen er zo’n 50 jaar geleden nog uitzag. Je snapt dat er wel eens iemand naast een bruggetje in het water ver zeild raakte. De eerste weg rechts is de Es- doomlaan. Nu rijden we de Zuidplaspolder in. Je merkt het wel: de weg loopt naar be neden. Hier heette het vroe- Na de verkeerslichten het ka naal volgend zie je links nog een oude boerderij en rechts naast het schoolgebouw en huis nummer 1 het gemaal dat in de plaats kwam van de molens. Dit dieselgemaal Van der Breggen* deed dienst tot 1975, toen kwam het elektri sche gemaal ‘Zuidplas' in de buurt van de rijksweg. Rechts zie je de mooie lande rijen van de Zuidplaspolder. Kun je je indenken dat lang geleden de Gouwenaren hier in de zomer zeilden en ’s win ters schaatsten? Wij rijden door tot de afslag Coenecoop (rechts) en Zuid I (links). Het bedrijvenpark ‘Coenecoop1 kreeg de oude naam van dit stuk land. Het werd in het begin van de 14e eeuw op onwettige wijze aan ontginners verkocht: een ge waagde verkoop een coene cope. Linksaf Zuid I volgen en de brug over naar de Apollolaan. Links zie je het kerkje van de Oud-Gereformeerde Gemeen te in Nederland (1986) aan de Mercuriusweg (Mercurius was de Romeinse god van de handel; Apollo de god van de landbouw). Op de Apollolaan vierde weg rechtsaf. Dat is de Fortuna- laan. Fortuna was de godin van de voorspoed; denk maar aan het woord fortuin, dat be tekent: geluk). St. Victorkerk Aan het eind rechtsaf de Schaepmanhoeve op. De au toweg - links - heet naar ir. J.A. Beijerinck, die de Zuid plas drooglegde. Voor het water rechtsaf is de Troelstrahoeve. Links over de eerstvolgende brug zie je ‘De Morgenster', een kerk van de Centrale Hervormde Ge meente, modem van architec tuur met een bijzondere klok kentoren. In het gebouw is een pijporgel uit 1896 ge plaatst. Voor de kerk bevindt zich een eilandje, dat de naam draagt ‘De vergeten plek' met daarop een kunstwerk ontworpen door Eline Ouwendijk om het laagste polderwaterpeil van de wereld (7.10 beneden Nor maal Amsterdams Peil) aan te geven. De schepraderen zijn afkom stig van een uit 1875 date rend gemaal, dat aan de He negouwerweg stond en tot 1992 dienst deed voor de pol der Bloemendaal. De brug naar het eilandje is geba seerd op de gevel van het ge maal. De naam ‘De vergeten plek' heeft te maken met het feit, dat pas onlangs het bijzonde re van dit punt is vastgesteld en wil tegelijk zeggen: dit is een tijdloos plekje. De linden werden in 1996 geplant door de toenmalige burgemeester C.M. v.d. Linden. We laten ‘De vergeten plek' achter ons en keren terug naar de Zuidplaslaan via de Mina Druckerhoeve. Steek voorzichtig de Zuidplaslaan over. Linksaf de Zuidplaslaan tot de Dreef volgen. Halverwege kan je rechtsaf slaan de Graanakker in tot De Akker, waar de ‘Voetbal- keeper' staat, een bronzen beeld van J. Bakker (1985). Achter de ronde flat - rechts - staat aan de Havikhoek de openbare Dick Brunaschool met het beeld van een ‘Zitten- WADDINXVEEN - Zoals vorige week bericht heeft de gemeente Waddinxveen de tweede druk laten ver schijnen van de brochure ’Speuren naar sporen van Oud-Waddinxveen’, een door Hans Geel met name voor jongeren beschreven fietstocht van 15 kilome ter, die overigens ook (deels) te voet kan worden afgelegd. De Waddinxvener, sinds 1960 werkzaam in het Waddinxveense onderwijs, adjunct-directeur van het Coenecoop College (DreeD, vice-voorzitter van de Ver eniging Historisch Genoot schap Waddinxveen (HGW). declamator bij de jaarlijkse Dodenherden king bij het oorlogsmonu ment op het Stationsplein en auteur van ’Niet onge merkt voorbij - Waddinx veen in oorlogstijd 1940- 1945’, zette de fiets- en voettocht op om het Gou- wedorp te ontdekken. De eerste uitgave van de brochure stamt uit 1983 toen Waddinxveen het 750-jarig bestaan vierde. Het werd tijd voor een nieuwe uitgave, omdat de tegenwoordige herken ningspunten hier en daar wat zijn veranderd. ’Speuren naar sporen van Oud-Waddinxveen’, waar van vorige week het eerste deel werd gepubliceerd, is in de eerste plaats voor jongeren bedoeld, maar biedt ook ouderen een wa re ontdekkingsreis in de eigen gemeente Waddinx veen, ontstaan toen Graaf Floris IV van Holland op 20 april 1233 stukjes grond verkocht aan een groep ondernemende kolo nisten. Het is een ontspannende en verrassende fiets- en voettocht door Waddinx veen. Vandaag het tweede en laatste deel. Het voormalige gemeentehuis nu kantoor - aan de Zuidkade. (Foto: Archief Sjaak Noteboom). de eekhoorn' Berck. Rechtsaf de Dreef volgen tot de ‘Wokkels', die officieel he ten ‘Getordeerde torens' van Herman Makkink (1987). Het fietspad komt uit op de Twee de Bloksweg (de polder is in blokken verdeeld). Kijk je vanaf dit punt naar het kantoorgebouw tegenover de ‘Wokkels1, dan zie je aan de meest linkse gevel de let ters NAP met drie golfjes er onder. Begrijp je nu hoe diep Waddinxveen onder de zee spiegel ligt? Links de Tweede Bloksweg op, fietspad onder spoorbrug nemen, bij fietslichten links de weg oversteken en aan de overkant onder het spoor door weer terug. De eerste weg rechts is de Vij- verlaan. Aan het einde van de Vijverlaan rechtsaf de Eiken laan in (niet de Puttelaan ne men). Met de bocht mee on der langs de dijk tot waar het fietspad omhoog de dijk op gaat. Vroeger beukte het water van de Zuidplas tegen het dijkli- chaam. Nu beschermt de dijk van de Jan Dorrekenskade de bewoners van de woonwijk ’de Sniep’ - links - tegen het water van de veenpias erach ter. De Petteplas (Sniep is een oud woord voor puntig toelo pend land; nog te zien aan de vorm van deze woonwijk). Aan het eind van de dijk ne men we het pad omhoog de dijk op en komen weer bij de Esdoomlaan. Rechtsaf is de Esdoomlaan. Rechts zien we het water van de kleine Putte of Pet kuil), die zich tot het begin van de jaren dertig bijna tot de Ka naalstraat uitstrekte. Na de inpoldering van de Zuidplas is door vervening deze plas nog ontstaan. Links ligt het oude kerkhof. De eerste weg links is de Kerkweg. Hier zijn we weer op de Kerkweg - in de 13e eeuw eigendom van Jacobus van Zevenhuizen -, die oude straat met z’n mooie huizen links en rechts. ‘Met beladene vrachtwagens stapvoets rijden1, was hier eens de verordening. Toen Anna C. Brouwer in 1801 de tekening van ‘Het dorp Wad dinxveen* maakte moet ze hier ergens gezeten hebben. Rechts lag toen nog de Putte- plas. In het grote huis op nummer 7a woonde vroeger de hoofd onderwijzer. De school stond toen naast het huis, nu erach ter. Iets verder werd op 7 januari 1937 een boom geplant ter ge legenheid van het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard. Ook ter gelegenheid van het huwelijk van koningin Beat rix en prins Claus - op 10 maart 1966 - werd een boom geplant. Hij staat aan de Prinses Beatrixlaan. Wij rijden tot de T-splitsing (schandbord) en gaan linksaf en meteen weer linksaf. Dat is de Kerkstraat. Wat is hier nu te zien, zul je zeggen. De Kerkstraat is de oudste - met ijsselsteentjes - bestrate straat van Waddinxveen. Hier woonden de notabelen: de schout, de notaris, de do minee en de schoolmeester. Hier stond ook het armen huis. Een schoolgebouw is er vanaf 1581, al stond de school eerst links en nu rechts aan de Kerkstraat ('Kreater'). Ook de middeleeuwse ‘St. Petruskerk' uit ongeveer 1300 stond hier ooit, tegen het kerkhof aan (einde Kerk straat). Helaas, in 1838 werd zij afgebroken, nadat de Brugkerk was gebouwd. Na die tijd zei men ook: ‘Bij de brug zijn de levenden in de Brugkerk); op het oude dorp de doden op het kerkhof)'. Gelukkig hebben wel wel een afbeelding van de kerk. Op die tekening van Anna Brou wer, anno 1801, zelfs de oude Tinnebomen' lindebomen) langs het kerkhof staan erop (en het wapen met de sleutels van Petrus). Aan het einde van de Kerk straat rechtsaf de Kerkweg op. Rechts is het oude kerk hof dus. ‘Memento Mori‘ staat er op het gebouwtje. Dat bete kent: Gedenk te sterven. Het kerkhof is vrij toeganke lijk, als je je maar rustig ge draagt. Links is een hekje. ‘Nederlandse oorlogsgraven', staat erop. Als je op de begraafplaats bent, zie je meteen rechts fa miliegraven met bekende Waddinxveense namen. Op het hekwerk om de grafste nen staan gevleugelde tijd glazen of zandlopers, ze wij zen ons erop dat het leven voorbij gaat. Helemaal achteraan op de be graafplaats - aan het eind van het middenpad - zijn de vier oorlogsgraven: Daar ligt ook de verzetsman Toon Pille, die op 30 september 1944 - 23 jaar oud - langs de Goudse Parallelweg door de Duitsers werd doodgeschoten. Ga je midden op het kerkhof staan en kijkje over de Pette plas naar de hefbrug, dan krijg je een indruk hoe groot en breed het land was van de eerste bewoners van Wad dinxveen. De lengte vanaf de Dorp straat - achter je - tot de brug is 6 voorling (ongeveer 1.250 meter), de breedte van het land van 1 hoeve was iets meer dan de totale lengte van het kerkhof 30 roe (onge veer 113 meter). Wij vervolgen de Kerkweg (langs rotonde) richting spoorlijn. Vroeger was de Kerkweg een modderig paad je tussen plassen, waar de wandelaar bij avond z’n eigen licht moest dragen. Wie het niet had, kreeg een boete van 42 stuivers. Ja, zelfs kon je ‘opperkleed1 wor den afgenomen. Na de spoorwegovergang rechtsaf het Stationsplein op. Als je linksaf zou gaan kom je bij de hervormde Immanuël- kerk (1964). Er is daar een glas-in-lood raam van Toon Hendriksen ‘Het kruis in de wereld'. Als je rechtdoor zou gaan kom je in de Passage bij de Kruiskerk (1929). Ook hier hangt nu een nieuwe klok, omdat de oude in de oorlog is weggeroofd. Op de klok staat: ‘1943-1949. De vijand kwam, De vijand nam, De klok uit deze toren, God sloeg met kracht Des vij- ands macht. Lof doe ik nu ho ren!'. Het gekleurde lichtraam (1971) in de gevel toont een stralende zon, symboom voor het woord van God. Verderop in de Passage staat de ‘Om kijkende jonge vrouw', een beeldje van M. Ravenswaay (1979). Binnenkort zal hier het nieuwe winkelcentrum ‘de Passage' verrijzen. NS-station SLOT. HET EERSTE DEEL VAN ’SPEUREN NAAR SPO REN VAN OUD-WAD DINXVEEN’ STOND IN HET WEEKBLAD VOOR WADDINXVEEN VAN WOENSDAG 3 JUNI 1998. Ook op de beide hoeken van de Jan Dorrekenskade staan mooie oude woonhuizen. Als al deze woningen konden pra ten, zouden ze heel veel kun nen vertellen, maar zeker het verhaal van 10 november 1944 toen in de late avondu ren een onafzienbare rij Rot terdamse mannen voorbij strompelde. Ze waren door de vijand ge vangen genomen om in Duits land als dwangarbeiders te werk gesteld te worden. De mensen hier waren veront waardigd en zetten spontaal deuren en poorten open, zo dat zo’n 700 mannen konden vluchten. Wij naderen het oude raad huis en de hefbrug over de Gouwe. Op nummer 9 woon de eens ‘Jantje met de gouden hoed', een bijnaam voor de rijke heer J. v.d. Torren en in het oude raadhuis nummer 8 de edelachtbare heer K. v.d. Torren, raadslid en wethou der. Wij keren terug naar het ge meentehuis (links is het Raadhuisplein). In het ge meentehuis staat nog een 17e eeuwse geldkist en een wees- kast uit 1709 met drie sloten voor de sleutels van de arm- meesters uit de Ambachten Zuid-Waddinxveen, Noord- Waddinxveen en Bloemen daal. Het opschrift luidt: ‘t Recht van t opene der wees- kasse is voor den armen 6 stuyvers...'. Ook zijn er twee oude trom mels met het opschrift ‘I.C. van Belle Weduwe Reepma ker Vrouwe van Noordwad- dingsveen' en Voor het Va- derlandscz Genootschap van Wapenhandel te Waddings- veen' (18e eeuw). Wij lopen rechtdoor over het Fortunapad. Links zie je de middeleeuwse Alpher Wete ring weer. Je komt nu bij de rooms-katholieke St. Victor kerk van de architect E.J. Margry. Aan de spitstoelopende ra men zie je dat de kerk ge bouwd is in neogotische stijl. Die bouwsels tussen de glas- in-lood-vensters heten steun beren. Let eens op de mooie voor deur. Zoals je merkt, moesten de rooms-katholieken vroeger genoegen nemen met een plekje ver buiten het dorp. De kerk werd op 27 oktober 1880 ingewijd en heet naar St. Victor, een christen-sol- daat uit de tweede eeuw die weigerde aan de afgoden te offeren en daarom vermor zeld werd in een bakkersmo- Het monument voor de oor logsslachtoffers - met een obelisk of gedenknaald - werd vlak na de Tweede Wereld oorlog bij het Stationsplein neergezet als een herinnering aan 1940-1945: Voor hen die vielen - Van hen die bleven'. Het is op 5 mei 1947 onthuld. Even voor het laagstgelegen station van Europa - onge veer vijf meter beneden de zeespiegel - staat het beeld ‘Wachtende reizigers' van W.G. v.d. Hulst (1984). De eerste trein reed hier op 7 oktober 1934. Voor de aanleg van de spoorlijn werd de Pet teplas gedeeltelijk droogge legd. Linksaf na Stationsplein is de Stationstraat. Meteen rechtsaf komen we op de Jan Dorrekenskade. Hé, daar is hij weer, de Jan Dorrekens kade. Toen hier nog geen spoorweg was, liep de kade van de Gou we tot aan de Donderdam bij Moerkapelle. Als je doorrijdt, zie je rechts van je het War- naarplantsoen met de vele dieren. De huizen links staan in het hoogheemraadschap van Rijnland, het plantsoen ligt in het hoogheemraadschap van Schieland. Een hoog heemraadschap is een water schap - met polders - waar over hoogheemraden het be stuur hebben onder leiding van een hoofdpolderbestuur met als hoogste bestuurder een dijkgraaf. Vroeger mocht je hier op de kade niet komen. Er liepen alleen koeien en er waren hekjes om de wandelaars te gen te houden. De eerste weg rechts is de Ka naaldijk, voorzien van een fietspad. Tot 1969 was in dit kanaal het zwembad; wie al een beetje kon zwemmen mocht ‘tussen touw en vlon der'. WADDINXVEEN - ’Speuren naar sporen van Oud-Wad- dinxveen’ begon vorige week bij het raadhuis op het wijde zandkleurige Raadhuisplein en eindigde op de hoek Dorpstraat-Veenkade. I 5 5 v i

Kranten Streekarchief Midden-Holland

Weekblad voor Waddinxveen | 1998 | | pagina 13