72
Het is Comelis de Houtman geweest die, als zakelijk leider van deze expeditie, de naam
De Houtman onverbrekelijk aan de Eerste Schipvaart naar Oost-Indië heeft verbonden.
Zijn jongere broer Frederick voer mee als volontair en vervulde bij die gelegenheid geen
prominente rol.
Aanleiding tot de Eerste Schipvaart was de voortdurende dreiging die Nederlandse
koopvaarders ondervonden in Spaanse en Portugese havens30. Hoewel de Nederlanden in
opstand waren gekomen tegen Spanje, werd hun aanwezigheid in bovengenoemde havens
- afgezien van incidentele inbeslagname - oogluikend toegestaan.
De eerste schipvaart der Nederlanders naar Oost-Indië onder Cornelis
de Houtman
26J.N Scheltema, Circulaire "Een Monument voor de Gebroeders (de) Houtman", feb. 1876, SAHM,
arch. Hoofdcomitë Houtmansmonument, inv. nr. 411. Zie ook de illustraties in de Nieuwe Goudsche
Courant, 1 juli 1880, p.l.
Sinds de oprichting van het Houtmansmonument is de misvatting ontstaan als zou
het wapen van de gebroeders De Houtman bestaan uit een halve leeuw (boven) en drie
bloemen (onder).26 J.N. Scheltema, promotor van het Houtmansmonument, heeft zich
echter vergist naar aanleiding van de Goudse Glazen nrs. 10 en 22 (familiewapens
aangebracht respectievelijk 1655 en 1657). Deze tonen inderdaad het bovenomschreven
wapen, toebehorend aan de "Raet ende (out)-burgemecster Albert Maartensz. Houtman"
(1585-1672). In navolging lüervan treffen we ook in de burgemeesterskamer van het
Goudse stadhuis, in het gebrandschilderde glas ter nagedachtenis van Cornelis en
Frederick de Houtman (glazenier H.J.M. Basart), dit familiewapen aan.27
Bovengenoemde Albert Maartensz. zal wel dezelfde voorouders hebben gehad als
onze gebroeders, maar daar blijft het bij. Het staat wel vast dat de gebroeders Dc
Houtman (die zelf geen wettige nakomelingen hadden) als wapenschild een pronkende
pauw voerden.28 Dit blijkt namelijk uit het sluitzegel van Comelis bij de Compagnie van
Verre en Fredericks grafzerk in de Grote kerk van Alkmaar. In beide gevallen is sprake
van een pronkende pauw. Dit zelfde wapenteken is te zien in het (in een cartouche)
geschilderde portret van Frederick als gouverneur van Ambon.29
29Mollema, op.cit. (n.24), p.32. C.W. Bruinvis, in De Navorscher, 1852, p.20 en 1914, p.417-422.
27R. Stijnis, Het Interieur van het Stadhuis. Gouda 1991 [publicatie "Die Goude"], p. 13.
’’Portugal was sinds 1580 met Spanje verenigd in een Personele Unie onder Philips II.
28 Waarschijnlijk in navolging van de aan moederszijde verwante familie Pauw in Amsterdam.
