78
men het hem niet altijd kwalijk nemen dat de zaken fout gingen bij de onderhandelingen
met de gouverneur van Bantam of bij de onderlinge verhoudingen aan boord. Het was
dan ook een ernstige fout van de Compagnie om een slechts 30 jaar oude leider aan te
stellen voor deze uiterst zware onderneming.44 Het feit dat niet De Houtman, maar de 47-
jange Meulenaer in nautische zaken een dubbele stem had in het College (scheepsraad),
maakte de situatie alleen maar ingewikkelder. Handeldrijven was immers het doel van de
onderneming, maar de zorg voor het schip en de bemanning was de hoofdtaak van
opperschipper Meulenaer. Dit leidde verschillende malen tot tegengestelde belangen en
dus tot conflicten, waarbij Meulenaer - logisch - de sympathie van de bemanning aan zijn
zijde had.
Op Eerste Kerstdag, 25 december 1596, terwijl de vloot voor de noordkust van
Java dobberde, zakte Meulenaer tijdens de maaltijd plotseling in elkaar en stierf korte tijd
later. Hoewel door Rouffaer en Ijzerman overtuigend is aangetoond dat De Houtman
onschuldig was aan de hem aanvankelijk ten laste gelegde moord op Meulenaer en dat er
sprake was van giftige vruchten45, heeft deze gebeurtenis zowel voor de verdere reis als
voor het nageslacht De Houtmans positie ernstig geschaad. Meerdere malen was de
bemanning getuige geweest van heftige ruzies tussen de zakelijke en de nautische leider
van de expeditie, vooral toen het erom ging door te varen naar de aan specerijen zo rijke
Molukken of thuis te varen. Meulenaers dood deed de balans doorslaan ten gunste van
het laatste.
De verzengende tropenzon, de onderlinge ruzies aan boord, het gestook van de
reeds aanwezige Portugezen in Bantam, de onbetrouwbaarheid van de gouverneur
aldaar46, dit alles plaatste Comelis de Houtman voor een schier onmogelijke taak. Daarbij
moet men bedenken, dat communicatie - en dus ruggespraak - met de thuishaven niet
mogelijk was. Bovendien werd hij gehinderd door de onbetrouwbare ondercommies op de
Hollandia, Van Beuningen. Deze hitste de adelborsten op zijn schip tegen De Houtman
op. Hij bleek zelfs van plan te zijn geweest muiterij te plegen tijdens het oponthoud in
Madagascar en werd al tijdens de heenreis op de Mauritius in de boeien gesloten.47
''Men bedenke dat Nederlands grootste vlootvoogd, Michiel A. de Ruyter, het op die leeftijd nog
moest stellen met het commando over slechts één schip.
46Zie voor Lodewycksz' negatieve mening over de Javanen: Roeper en Wildeman, op.cit. (n.4), pp.
147-148.
45Mollema, op.cit. (n.24), p. 316.
’’Molleina, op.cit. (n.24), pp. 91-117.
