Conclusies en besluit
Comelis en Frederick de Houtman zijn geboren en opgegroeid in Gouda. In dit
artikel zijn nieuwe, tot dusver niet eerder gepubliceerde, gegevens over het gezin waartoe
de gebroeders behoorden, afkomstig uit het Streekarchief Hollands Midden, verwerkt.
Het ongunstige beeld dat is ontstaan van Comelis de Houtman is gedeeltelijk onte
recht. Er is te weinig rekening gehouden met de bronnen waardoor deze beeldvorming is
ontstaan en met de omstandigheden waaronder de eerste Indische reizen werden gemaakt.
Terwijl dr. G.P. Rouffaer en dr. J.W. Ijzerman, die de scheepsjournalen van de Eerste
Schipvaart het grondigst hadden bestudeerd, mild waren in hun oordeel, hebben anderen
zich te veel laten leiden door de journalen van mede-opvarenden Van der Does en Davies,
die Comelis ongunstig gezind waren. In een poging aan de droge beschouwingen van
bovengenoemde historici in een lopend verhaal een smeuïg sausje te geven, is J.C. Mol-
lema in zijn karakterschets van Comelis de Houtman te ver gegaan. Zijn eenzijdige
conclusie: "Comelis de Houtman schijnt een ijdele, bekrompen, lichtgelovige en ruwe
bullebak geweest te zijn",95 is door anderen versterkt overgenomen, waarbij de schijn is
veranderd in loutere constatering.96
Frederick, die op de Eerste schipvaart geen rol van betekenis speelde, heeft zich
tijdens zijn gevangenschap in Atjeh heldhaftig gedragen. In het kader van dc De
Houtman-herdenkingen zou het te overwegen zijn Fredericks Cort Verhad in modem
Nederlands opnieuw uit te geven. Hoewel als leider niet van het kaliber van een Jan
Pietersz. Coen is Frederick, tijdens zijn bestuur over Ambon cn de Molukken, tegenover
de Indische bevolking beslist humaner opgetreden. Hij heeft een voor zijn tijd zeer nuttig
Maleis woordenboek nagelaten. Een minder mooie rol speelde hij door bij de publicatie
van zijn sterrenobservaties de geestelijke vader van een deel hiervan niet te vernielden.
Tijdens zijn laatste levensjaren in Alkmaar, de geboorteplaats van zijn vrouw, was
Frederick lid van de vroedschap.
Ondanks bezwaren die sommigen ook toen tegen de persoon van Comelis de
Houtman hadden, werd in 1880 door het Houtmanscomité in Gouda een monument
opgericht ter ere van de gebroeders De Houtman. Dit gedenkteken, ooit door wethouder
Remeij aanvaard als een "schoon monument", maakt nu een vervallen indruk. Het zou het
Goudse gemeentebestuur sieren, indien het Houtmansmonument grondig werd opgeknapt,
ter verfraaiing van het gelijknamige plantsoen en ter nagedachtenis van Comelis en Fre
derick de Houtman van Gouda, pioniers van de vaart op Oost-lndië.97
96
96Zie bij voorbeeld De Jonge, art.cit. (n.94) "Als mens was Comelis echter een ijdele bekrompen
bullebak".
97Met dank aan mijn collega's C. Bregmanen B. Trouwborst voor hun redactionele adviezen.
95 Mollema, op.cit. (n.24), p.42.
