Wat weten we eigenlijk van Comelis en Frederick de Houtman?5 Dankzij de
publicaties van de Linschotenvereniging is vrij veel bekend over bovengenoemde Eerste
Schipvaart voor de Compagnie van Verre en over de tweede Indische reis van de
gebroeders De Houtman, die gemaakt werd voor rekening van de Zeeuwse koopman De
Moucheron. Ook met betrekking tot Fredericks gevangenschap in Atjeh zijn wc ge
ïnformeerd door Fredericks Corl Verhael. Over de verdere levensloop van laat
stgenoemde is het een en ander bekend uit publicaties over de vroege koloniale
geschiedenis en studies van lokale historici in Alkmaar, de stad waar hij zich na zijn
huwelijk heeft gevestigd. Omdat de gebroeders De Houtman hun vaderstad reeds vroeg
hebben verlaten, zijn er weinig gegevens over hun Goudse periode. Wel is er sprake van
een rijke hoeveelheid archiefmateriaal in het Streekarchief Hollands Midden (SAHM)
over de totstandkoming van het Houtmansmonument in 1880. Tot dusver is hierover
nauwelijks gepubliceerd.6
Het doel van dit artikel is een overzicht te bieden van het Goudse verleden van
Comelis en Frederick de Houtman. Tevens zal worden onderzocht wat voor personen
deze gebroeders waren, waarbij hun reeds uitvoerig beschreven zeereizen en hun verblijf
in Indië als achtergrond zullen dienen. Daartoe zullen reeds verschenen publicaties aan
een kritisch onderzoek worden onderworpen, te meer omdat auteurs er in hun oordeel
over de gebroeders soms (door onwetendheid of eenzijdigheid) naast blijken te zitten of
elkaar tegenspreken. Wat waren de verdiensten, wat de tekortkomingen van de gebroeders
De Houtman? Is het terecht dat Comelis herhaaldelijk in een zeer negatief daglicht wordt
gesteld? Verder staan we stil bij Fredericks verblijf in Alkmaar, waar hij zich, in de perio
den dat hij niet op zee of in Indië vertoefde, had gevestigd. Tenslotte zal aandacht worden
geschonken aan de nagedachtenis van de gebroeders De Houtman in Gouda, met als
belangrijkste gebeurtenis de oprichting van het Houtmansmonument. Dit artikel beoogt
aldus een integraal overzicht te geven van de achtergrond, levensloop en nagedachtenis
van de gebroeders Comelis en Frederi[c]k de Houtman, pioniers van de vaart op Oost-
Indië.7
67
"De enige mij bekende - summiere - publicatie is van de hand van dr. J. Schouten: Uit Gouda's
verleden. Gouda 1983 [uitg. de Goudsche Courant], pp. 143-145. Dit artikel behandelt slechts zeer
globaal de onthulling van het Houtmansmonument en vermeldt abusievelijk dat de ontwerper Xavier
Stracké (1850-1934) een Gouwenaar zou zijn.
’Frederick de Houtman zelf en zijn tijdgenoten schreven zijn voornaam als hier aangegeven. Op het
Houtmansmonument in het naar de gebroeders vernoemde park in Gouda staat zijn voornaam in de
moderne spelling als Frederik.
5Zie ook Henc van Maarseveen in de Goudsche Courant van 7 november 1997, die stelt dat Gouda
vijf historische helden heeft, waarvan de gebroeders De Houtman het minst bekend zouden zijn.
