De wapens van de burgemeesters aan de Waag
te Gouda in historisch perspectief
INLEIDING
In dit artikel staat de geschiedenis van het aanbrengen, het afhemen en het opnieuw
aanbrengen van de familiewapens van de burgemeesters aan de Goudse Waag cen
traal. Gouda had vier burgemeesters, toen Bartholomeus Eggers' de wapens voor het
nieuwe waaggebouw maakte. De wapens van de burgemeesters werden geplaatst aan
weerskanten van het reliëf van het kaaswegen. Het zijn voorbeelden van burgerlijke
wapens, die in zwang kwamen in navolging van de adellijke. De burgerlijke heral
diek nam in de Noordelijke Nederlanden in de zeventiende en achttiende eeuw een
grote vlucht. Dit werd mogelijk gemaakt door het ontbreken van toezicht in welke
vorm dan ook, want noch de overheid, noch een andere instantie bemoeide zich er
mee. Sinds de opstand tegen Spanje heerste er in deze streken een onbeperkte vrij
heid in het aannemen van een familiewapen. Als men zijn wapen later wilde verande
ren, dan kon dat naar eigen goedvinden. Ook tegen het aannemen van het wapen van
een gelijknamige, meestal een belangrijker, familie bestond in de Republiek der Ve
renigde Nederlanden geen wettelijk bezwaar.2 In 1795 kwam er een einde aan deze
heraldieke vrijheid, want toen werd het voeren van adellijke titels en familiewapens
verboden.In het navolgende zal eerst worden uitgelegd waarom er in 1669 vier wa
pens aan het waaggebouw werden aangebracht en waarom juist deze vier. Daarna
zal uitvoerig aandacht worden besteed aan de Bataafse Republiek, toen patriottische
stadsbestuurders in Gouda deze wapens uit het stadsbeeld lieten verwijderen. Ten
slotte zal worden stilgestaan bij de manier waarop sommige wapens in de 20e eeuw
weer werden aangebracht. Er is een duidelijke samenhang tussen de aanwezigheid
van familiewapens aan de voorgevel van de Waag en die aan de Sint-Janskerk. In de
context, van de geschiedenis van de wapens van de burgemeesters aan het waagge
bouw, zal daarom ruime aandacht worden besteed aan de lotgevallen van de talrijke
familiewapens die zich van oudsher in de Sint-Janskerk bevonden.
door J. Sniink
85
E. Neurdenburg, De zeventiende eeuwsche beeldhouwkunst in de noordelijke Nederlanden. Am
sterdam 1948, pp.257 ff. voor bijzonderheden over Bartholomeus Eggers, die omstreeks 1630 in
Amsterdam werd geboren en in 1692 overleed.
2 J.B. Rietstap, Handboek der wapenkunde. Leiden 19433, pp. 56 ff. Ongeveer 50% van de geschatte
80.000 families in de Noordelijke Nederlanden zou een wapen hebben gevoerd (p.58, n.l).
