Koen Goudriaan
38
In het leven kan niemand zonder goede voornemens. Persoonlijk had ik het vaste
voornemen om nooit, maar dan ook echt nooit, iets te zeggen of te schrijven over
de herkomst en de jeugd van Erasmus, dat heikele punt tussen Gouda en Rotter
dam. Maar goede voornemens worden soms door het leven ingehaald. Zo kreeg ik
de afgelopen zomer, min of meer per ongeluk, nieuwe gegevens over Erasmus' jon
ge jaren onder ogen die me belangwekkend leken. Ik had niet naar deze feiten ge
zocht, maar nu ze waren opgedoken moest ik er wel iets mee. En zo grijp ik deze
lezing aan om ze bekend te maken.
Ik start mijn voordracht bij een gegeven dat in de Librije te vinden is. De vondst zelf
is niet hier gedaan, maar in Het Utrechts Archief. En de eigenlijke vinder ben ik niet,
maar mijn collega dr. Bram van den Hoven van Genderen van de Universiteit
Utrecht. Straks meer daarover.
Het draait allemaal om het feit dat Erasmus' vader priester was. Dat is niet omstre
den, en ook Erasmus zelf erkent het. Maar in handschrift 924 van de Librije vinden
we een notitie die dit gegeven nog verder toespitst. Dit handschrift is een van de
belangrijkste Erasmiana van de Librije, en Jan Willem Klein heeft het herhaaldelijk
besproken. Het dateert uit de jaren 1580 of 1590 en is van de hand van een van de
laatste ingezetenen van Stein, Erasmus' klooster. In een artikel dat nog moet ver
schijnen onthult Jan Willem de identiteit van die kloosterling, en met zijn toestem
ming noem ik dan ook hier zijn naam: Willibrord Gielisz.2
In de notitie waarop ik doel wordt Erasmus bestempeld als zoon van een pastoor
van Gouda, respectievelijk als zoon van een plattelandspastoor. De notitie is onder
meer door Jan Willem Klein besproken in het Erasmusnummer van Tidinge van die
Goude (2006). Daarin wordt zij ook gepubliceerd, met een vertaling van Rijcklof
Hofman erbij.
In de notitie is verwarring troef. Willibrord Gielisz citeert de biografie van Erasmus
die in 1581 in Mainz was gepubliceerd door Cornelis Loos in IHustrium Germaniae
Scriptorum Catalogus. Loos was geboren in 1546 als zoon van een Goudse schepen.
Als rechtzinnige katholiek had hij na 1572 moeten vluchten en zo was hij in Mainz
terechtgekomen.
In overeenstemming met de ook toen al gangbare mening vertelt Loos eerst dat
Erasmus in Rotterdam is geboren. Maar dan haalt hij een afwijkende visie aan,
waarvoor hij zich beroept op 'voorvaderlijke overlevering in die streken': parente
vicinae civitatis Goudanae parocho natus est.
Erasmus en Gouda: een vluchtige relatie1
1 Dit is de tekst van een lezing, gehouden in Gouda op 29 september 2017, ter gelegenheid
van het 35-jarig jubileum van de Stichting Vrienden van Archief en Librije.
2 Een belangrijk uittreksel van het artikel van Klein is in dit nummer van de Schatkamer opge
nomen.
